Каталіцкая вялікамучаніца з Баранавіч

Дзяячка каталіцкага касцёла Каміла Мікалаеўна Крушэльніцкая – нарадзілася ў 1892 годзе ў  Баранавічах у сям’і шляхты.

Скончыла гімназію. Відаць пад час Першай сусьветнай вайны патрапіла ў Расію. Жыла і працавала ў Маскве. Была парафіянкай каталіцкага храма Сьвятога Людвіка. Яе духоўнікам быў біскуп Пій Эжэн Нэвё.

На сваёй кватэры арганізавала і праводзіла таемныя каталіцкія сустрэчы і набажэнствы – забароненыя бальшавікамі. У ночы з 28 на 29 чэрвеня 1933 году арыштаваная па групавой справе расейскіх каталікоў. 30 чэрвеня 1933 — зрабіла заяву на допыце: Считаю себя противницей советской системы. Основной решающий момент — это отсутствие в Советской России гражданских свобод <…> Я как верующая считаю, что в Советской России открыто нельзя исповедовать свою веру. Церковь различных направлений преследуется, лучшие дети Церкви репрессируются».

19 лютага 1934 году асуджана па арт. 58—8, 58-10 і 58-11 УК РСФСР да 10 гадоў выпраўленча-працоўных лягераў. Сасланая ў Салавецкі лягер асаблівага прызначэньня. Тамака як толькі было можна захоўвала сувязь з каталіцкімі сьвятарамі. У лягеры закахалася ў мужчыну, які быў асьведамляльнікам — хацела выратаваць яго душу. У сувязі з закрыцьцём Салавецкага лягэра, у 1937 годзе пераведзена ў вязьніцу.

9 кастрычніка 1937 году асуджаная да вышэйшае меры пакараньня. 27 кастрычніка 1937 году растраляна ва ўрошчышчы Сандармох каля Мядзьвежагорска. Разам зь ёй тады былі забітыя больш за 30 каталіцкіх сьвятароў.

У 2003 годзе расейскі рыма-каталіцкі касьцёл прапанаваў залічыць 16 кандатаў да вялікамучынікаў, сярод якіх загаданая  і Крушэльніцкая.

Сьмяротны вырак для мастачкі з Баранавічаў за карыкатуры на Гітлера

Мая Беразоўская, здымак Зоф’і Насенроўскай.

Польская мастачка Мая Беразоўская, яшчэ адна знакамітая асоба, што нарадзілася ў Баранавічах, але зусім невядомая ў нас.

Нарадзілася Мая ў нашым горадзе 13 красавіка 1893 (ці 1898) года ў сям’і інжынэра Эдмунда Беразоўскага. Яе бацька быў падпалкоўнікам расейскай арміі і будаўніком чыгункі, пазьней ён служыў у польскім войску ў чыне генэрала брыгады.

Мая вучылася ў Пецярбургу  (1908-1909), мастацкай школе Кракава (1910-1912) ды Мюнхэна  (1913).

Яшчэ перад вайною праславілася як мастачка эратычнай графікі. Чалавечыя пачуцьці й каханьне былі матывамі яе творчасьці на працягу ўсяго жыцьця.

У 1933-36 гг жыла ў Парыжы, дзе супрацоўнічала з выданьнямі “Le Figaro”, “Le Rire”, “Ici Paris”. У апошняй газэце ў 1935 годзе надрукавала сэрыю карыкатураў “Любоўныя авантуры салодкага Адольфа“,  што датычыліся Гітлера. Нямецкая амбасада ў Францыі палічыла гэта абразай сваёй дзяржавы і падало на Беразоўскую у суд. Напачатку суд прызнаў віну мастачкі і прысудзіў ёй штраф ў 500 франкаў, але пазьней дзякуючы апэляцыі кара была зьменшана да сымбалічнай квоты.

Пасьля  паразы французаў у вайне, з пачаткам нямецкай акупацыі Беразоўская вымушана была хавацца ў правінцыі. У студзені 1942 году, яна вярнулася ў Варшаву. Па даносу яе схапіла гестапа.  У маі 1942, за зьнявагу Гітлера яе зьмясьцілі ў канцэнтрацыйны лягэр Равэнсбрук з выракам на кару сьмерці.

Памёрла вядомая польская артыстка з Баранавічаў

6 жніўня 2013 года, на 79-м годзе жыцьця, памерла Лідыя Карсакуўна (Lidia Korsakówna). Вядома польская акторка адышла ў іншы сьвет у Доме Артыстаў Ветэранаў Сцэн Польскіх у Скалімове.

Лідыя нарадзілася 17 студзеня 1934 года ў Баранавічах. Яе бацька Канстанцін быў польскім князем,, маці Марыя – рускаю.  Напярэдадні Другой сусьветнай вайны бацькі жылі ў Харкаве. У 5 год Лідыя пабачыла савецкую камэдыю “Цырк” зь Любоўю Арловай і пастанавіла стаць акторкаю, хаця страшэнна зайкалася.  Яна наведвала балетную школу, вучылася граць на фартэп’яна, падлеткам уцякла з дома, каб патрапіць у опэру.

Пасьля вайны з бацькамі жыла ў Вальбжыху ў Польшчы.

Славу Карсакуўне прынёс фільм “Прыгоды ў Марыенштадце” (1954), дзе яна згуляла  ролю Ганкі Ручаюўны, вясковай дзяўчыны якая прыехала з музычным ансамблям выступаць у адноўленую Варшаву і закахалася.

У 1950-я выступала ў Дзяржаўным ансамблі песьні і танца «Мазоўша». У 1953—1954 працавала ў Тэатры сатырыкаў ў Катавіцах, з 1955 зьвязаная з трупай Тэатру Сырэна ў Варшаве. У 1987 выйшла на пэнсыю. 16 чэрвеня 2011 году Рада Варшавы надала акторцы званьне Ганаровай грамадзянкі Варшавы.

Яе мужам быў актор Казімер Брусікевіч (1926—1989). Засталася дачка Люцыну Брусікевіч.

У сярэдзіне 2010 Лідыя Карсакуўна трапіла да Дому артыстаў вэтэранаў польскай сцэны, патлумачыўшы ў інтэр’ю, што відаць ніколі адтуль ужо ня вернецца.

Артыстка, што нарадзілася ў нашым горадзе запомнілася па такіх фільмах, як: Вырак (1961), Клюб халасьцякоў (1962) , Узарваны мост (1963), Стаўка вышэйшае за жыцьцё (1968) , Падарожжа за адной усмешкаю (1972), Ставім на Толіка Банана (1973), Акцыя пад Арсэналам  (1977) , Не зазнаеш супакою (1977), Каралева Бона  (1980), Іржа (1981), 07 дакладвай  (1984) , Дзяўчына з новаліпэк (1985), Мэнэджэр (1985).

Як загінулі два летчыка Героя СССР у 1946 годзе ў Баранавічах

Прайшло крыху больш за год, як скончылася вайна. Раптам у 76-м гвардзейскім штурмавым авіцыйным палку , што стяаў у Баранавічах, на працягу двух месяцаў адбылося дзьве трагедыі .

8 верасьня 1946 у Баранавічах скончыў жыцьцё самагубствам двойчы Герой СССР  маёр Міхаіл Сьцепанішчаў.  Намесьнік камандзіра 76-га палка застрэліўся з табельнай зброі па невядомым цяпер ужо прычынам.

Сьцепанішчаў ваяваў з самага пачатку Вялікай Айчыннай вайны.  Да красавіка 1944 зьдзейсьніў  127 баявых вылета.

За мужнасьці і гераізам 26 кастрычніка 1944  быў узнагароджаны званьнем героя СССР. Пазьней ўжо па вайне 29 чэрвеня 1945 года атрымаў другую зорку героя Савецкага Саюза за удзел у вызваленьні Беларусі, Прыбалтыкі і штурм Кенігсбэрга.

Усяго зьдзейсьніў  234 баявых вылета на бамбардзіроўчыке Су-2 і штурмавіке Іл-2.

Пахаваны на старых праваслаўных могілказ у Баранавічах.

Не пасьпеў 76-ты авіяцыйны полк адысьці ад гэтага трагічнага выпадка, як ў 10 лістапада 1946 года нечакана сьмяротна атруціўся іх камандзір  падпалкоўнік Аляксандр Наканечнікаў.

Удзельнік вайны ў Гішпаніі, Наканечнікаў таксама ваяваў ад пачатку Вялікай Айчыннай вайны.

Удзельнічаў у абароне Кіева, Курскай і Сталінградзкай бітвах,  вызваленьні Беларусі, баях за Кенігсберг, штурме Берліна.

За шматлікія заслугі  1 ліпеня 1944 года яму было прысвоена званьне Героя СССР.

Пахаваны Александр Наканечнікаў на Старых праваслаўных могілках у Баранавічах. Яго імя носіць вуліца ў нашым горадзе.

Падзяка за Баранавічы

Падчас апэрацыі “Баграціён”, 8 ліпеня 1944 года савецкія войскі з баямі выбілі фашыстаў з нашага горада. Шмат хто атрымаў за гэта мэдалі ці ордэн, некалькі чалавек – Героя Савецкага Саюза, але яшчэ большая колькасьць людзей – вось такія папяровыя Падзякі.

Пра многіх тых людзей сёньня нічога не вядома, засталіся толькі гэтыя падзякі, якія прадаюцца цяпер  на інтэрнэт-аўкцыёнах.

Стараста Баранавічаў, які пражыў 96 гадоў

Караль Ваньковіч (Karol Wańkowicz )  – стараста нашага гораду ў 1935 годзе.

Зьвестак пра яго захавалася ня так і шмат. Нарадзіўся 4 лістапада 1894 года ў Варшаве.  Скончыў Галоўную школу вясковай гаспадаркі, працаваў інжынэрам.  У 1919-1921  гг служыў у новаствораным Войску Польскім у 6 пяхотным палку (які пазьней стаяў у Вільні). Прымаў удзел у польска-савецкай вайне 1920 году. У чыне падпаручніка быў узнагароджаны адным з найвышэйшых ордэнаў Польшчы – Віртуці Мілітары 5 клясы.

Ажаніўся 4 лютага 1923  году з Казімерай Тэрэсай Ромэр.  Лёс яго пасьля пачатку Другой сусьветнай вайны – невядомы. Магчыма служыў у войску… Але па вайне ён апынуўся ў Англіі. Памёр 18 сьнежня 1990 году ў доме Антокаль  пад Лёнданам, на паўтары гады перажыўшы сваю жонку.

1-шы курс інструктараў Кола Аб’яднаньня рэзэрвістаў, Баранавічы, 1935 год. Група ўдзельнікаў і арганізатараў курсу, сярод якіх стараста Баранавічаў Караль Ваньковіч.

Жыхар Баранавічаў, які выратаваў 150 жыдоў

Пра гэтага чалавека амаль не захавалася ніякай інфармацыі. Сьціплы чалавек  Эдуард Чашча, які пражыў сьпіплае жыцьцё. Аднак  пад час Другой сусьветнай вайны ён рызыкуючы жыцьцём ратаваў у Баранавічах жыдоў.

Сам Эдуард Чашча нарадзіўся ў 1918 годзе ў Заходняй Польшчы. Якім чынам ён патрапіў у Баранавічы невядома, але падчас вайны ён працаваў у нашым горадзе ў санітарнай часцы, а таксама быў даглядчыкам каталіцкіх могілак. Ён і жыў каля тых кладоў у сваім доміку  на ўскрайку горада разам з жонкаю Лідзіяй Івановай і дачкою.

9 ліпеня 1941 года, падчас першай акцыі па зьнішчэньню фашыстамі Баранавіцкага гета, Чашча хаваў у сябе дома знаёмага жыда  Аркадзя Ліпкіна з братам, а пасьля праводзіў іх ў лес. Браты Ліпкіны пазьней былі ў партызанах (невядома ў якіх полькіях, савецкіх ці жыдоўскіх) ды  перажылі вайну.

Пад час таго самага першага пагрому гета ён выратаваў таксама і кабету з дзіцём, а пасьля Шмуэля (Мулю) Янкілевіча, старшыню другога юдэнрата (жыдоўскай рады ў гета) . Падчас другога пагрому 4 сакавіка 1942 – Эдуард выратаваў яшчэ двух жанчын.

Напрыканцы 1942 падчас трэцяй і завяршальняй акцыі па зьнішчэньню Баранавіцкага гета (17 сьнежня 1942), Чашча выратаваў групу з 35 чалавек – апошніх жыдоў, якія працавалі ў лягэры СД.

Наогул лічаць, што Чаша выратваў больш жыдоў, чым гэта дакументальна завіксавана.  Часьцей за ўсё ён хаваў жыдоў на могілках у капліцы, дзе зазвычай пакідалі на ноч нябожчыкаў. Яму дапамагалі яшчэ 3-4 чалавека, але на жаль прозьвішча іх зьгінулі ў нябыт.

Пазьней Чашча супрацоўнічаў з партызанамі (таксама невядома зь якімі – польскімі, савецкімі ці жыдоўскімі), паведамляючы ім зьвесткі пра фашыстаў. Яго двойчы арыштоўвалі. У першы раз, адразу пасьля арышту вызвалілі, а другі раз у лістападзе 1943 – жорстка катавалі і зьмясьцілі ў канцынтрацыйны лягер (невядома які, але хутчэй за ўсё – у Калдычэўскі).

Чашча перажыў вайну, зьехаў у Польшчу дзе працаваў шахцерам на вугальных шахтах. Калі і дзе ён памёр невядома. За час вайны ён выратаваў ад сьмерці ад 60 да 150 жыдоў. Дзякуючы іх сьведчаньням, Чашчу прызналі ў 1962 годзе Праведнікам сьвету. Ніякіх ўспамінаў ці інтэр’ю зь ім не рабілася ці  не захвалася.

Акрамя Чашчы ў Баранавічах Праведнікамі сьвету прызнаныя:

Немец гаўптфельдфэбель Хуго Арман;  Тэрэса Доленга-Вжозек (Сталавічы); Маліноўская Софья і Маліноўскі Раман; Грышчык Марыя і Грышчык Вікенці (в.Улазавічы, Баранавіцкага раёну) . Агулам жа на Беларусі праведнікамі прызнана 569 чалавек.

Інжынэр-бурмістр, што заснаваў мясакамбінат

Людвік Вольнік – бурмістр Баранавічаў

Людвік Вольнік (па-польску: Ludwik Wolnik; 19 жніўня 1889, Сьлесін — пасьля 1941) — польскі ўрадовец, інжынэр. Бурмістар Баранавічаў і Наваградку.

Людвік нарадзіўся ў польскай сям’і, што жыла ў Германскай імпэрыі. Скончыў аддзяленьне мэханікі Палітэхнікума ў Кётане. З пачаткам Першай сусьветнай вайны прызваны ў нямецкае войска і ў 1914 трапіў у расейскі палон. Высланы на Ўрал, пасьля працаваў на будоўлі фабрык у Маскве. У 1916–1918 выконваў абавязкі віцэ-дырэктара фабрыкі Густава Пелкі (Gustaw Pełka) у Маскве. Тамака ж заснаваў Таварыства Велькапалян (Stowarzyszenie Wielkopolan), дзе працаваў сакратаром.

Пасьля вяртаньня ў Польшчу, працаваў у Міністэрстве Публічнай Працы. Ваяваў дабраахвотнікам у польска-бальшавіцкай вайне 1920 году.

Пасьля дэмабілізацыі застаўся ў Баранавічах. Зь ліпеня 1934 абраны бурмістрам Баранавічаў.  Спрыяў разьвіцьцю прамысловасьці горада. Пад час сваёго кіраваньня распрацаваў праэкт і заснаваў у 1936 годзе ў Баранавічах (насупраць існуючай рэзьні) кансэрвавае прадпрыемства «Kresexport» (250 працоўных), прадукцыя якога экспартаваліся ў Нямеччыну, Францыю і ЗША.

Людвік Вольнік (другі зправа) удзельнік наваградзкай дэлегацыі Камітэту памяці А.Міцкевіча на аўдыенцыі з прэзыдэнтам Польшчы Ігнацыям Масьціцкім.

У 1937 годзе абраны бурмістрам павятовага Наваградку (куды ўваходзілі і Баранавічы). Быў сакратаром Лігі Паветранай і Супрацьгазавай Абароны (LOPP) у Наваградку з 1927. Удзельнічаў (разам з прэзыдэнтам Масьціцкім) у Камітэце сьвяткаваньня «Дзён Міцкевіча» Дзякуючы яго намаганьням 3 чэрвеня 1931 і адбылося насыпаньне кургана Адаму Міцкевіча каля Наваградзкага замка.  У 1935 у выканаўчым камітэце Фундацыі Польскага Школьніцтва Замежжа ў Наваградку.

Пасьля далучэньня Заходняй Беларусі да БССР арыштаваны НКУС БССР 29 верасьня 1939 году. Асуджаны 4 верасьня 1940 па 74 УК БССР, як «чалец контррэвалюцыйнай арганізацыі» на 8 год папраўчых работ. Знаходзіўся ў Суслаўскім працоўнапапраўчым лягэры., Новасыбірскай вобласьці. Вызвалены 2 верасьня 1941 у сувязі са стварэньнем польскага войска Андэрса, якое Саветы пераправілі да ангельцаў у Іран. Далейшы яго лёс невядомы.

Рэабілітаваны пракуратурай Берасьцейскай вобласьці ў 31 ліпеня 1989. Асабовая справа В. № 9472-с з фотаздымкам захоўваецца ў архіве УКДБ Брэсцкай вобл.

Здымкі паходзяць з Narodowego Archiwu Czyfrowego

Жыхары Баранавічаў і Катынскі сьпіс

Крыж “Ахвярам гвалту 1939-1953” у Баранавічах

Цэнтр Польска-расійскага дыялогу і паразумення апублікаваў частку прозвішчаў з г.зв. беларускага катынскага спісу (некалькі тысячаў)— забітых на тэрыторыі Беларусі грамадзян Польшчы. У тым сьпісе ёсьць і жыхары Баранавічаў. Можа хто спраўдзіць лёс сваіх сваякоў, якіх застрэлілі ў Курапатах ды Парку Чэлюскінцаў пасьля далучэньня Заходняй Беларусі да БССР….

Фрагмэнт рэканструкцыі гэтага спісу складаецца з 98 прозвішчаў грамадзян Польскай дзяржавы, якія былі закатаваныя савецкай уладай ў 1940 годзе ў беларускіх турмах.

Сьпіс паўстаў у выніку параўнаньня спісаў польскіх грамадзян, якія загінулі на тэрыторыі былых паўночна-ўсходніх ваяводстваў Польшчы, з запісамі прозьвішчаў асоб, якіх перавозілі ў менскую турму канвойнымі войскамі НКУС СССР. Сьпіс 15-й брыгады войск НКУС быў прадстаўлены Расійскім дзяржаўным ваенным архівам. Польскія грамадзяне з гэтага канвою былі за невялікімі выключэньнямі завезеныя ў менскую турму з сакавіка па ліпень 1940 года.

Спампаваць сьпіс цалкам можна тут.

Ніжэй прыведзены пераклад з польскай:

Гаўлік Станіслаў, бацька Ян,  нарадзіўся 11.09.1898  ў Тарнове, кіраўнік баранавіцкага ўліковага бюро, арыштаваны ў верасьні 1939 у Баранавічах,  вывезены  з горада 3 чэрвеня 1940 r. 135 –м батальёнам НКУС да Менска, куды патрапіў  4 чэрвеня 1940 г.

Чычынскі Вацлаў, бацька Антон,  скарбовы ўраднік, арыштаваны ў Баранавічах 06.11.1939 г., вывезены з Баранавічаў  3 чэрвеня 1940 r у Менск  135 –м батальёнам НКУС.

жыхары ваколіц горада:

Койдэр Ян Андрэевіч (Коидер  Иван  Андреевич  1896 г.н., харунжы польскага войска, вайсковы асаднік, арытаваны 17.09.1939  r. у маёнтку  Нягнявічы,  вывезены з Баранавічаў 18 мая 1940 г. у Менск 135-м батальёнам НКУС у той самы дзень патрапіў у менскую вязьніцу.

Каладзей (Kołodziej) Станіслаў Ян , бацька Андрэй, маці Марыля,  27.12.1893 r.н.., інжынэр-чыгуначнік, войт гміны Дзярэчын (Слонімскі павет), арыштаваны ў 1939 г у Дзярэчыне, вывезены з Баранавічаў 3  чэрвеня 1940  г.  да Менску   135- батальёнам НКУС. У той самы дзень прыняты меснкаю вязьніцаю.

Лукашэвіч Антон, бацька Юзэф, маці Марыя,   07.04.1907  г.н., турэмны ахоўнік, арыштаваны ў студзені  1940 г. у Наваградку, вывезены з Баранавіч 9 мая  1940  г  136-м батальёнам НКУС да Менску. У той самы дзень патрапіў у Менск.

Лукашэвіч Юзэф, бацька Ксавэры, маці Марыя,  1909  г.н. (мястэчка Вінкоўцы), судзьдзя, арыштаваны  20.09.1939  у Наваградку, вывезены з Баранавічаў  9 мая 1940 г. 136-м батальёнам НКУС да Менску. У той самы дзень пактрапіў у Менск.

Міхальскі Ян Антонавіч,  1892 г.н., арыштаваны ў верасьні 1939 у Наваградку. Вывезены 3 чэрвеня 1940-га з Баранавічаў у Менск. У той самы дзень прыняты Менскаю вязьніцаю.

Рахавецкі Антон, бацька Нікадзім , маці Юзэфа, 1912 году нараджэньня, паліцыянт. Арыштаваны  13.01.1940 у Слочве каля Наваградка, вывезены з Баранавіч 9 мая 1940 г. 136-м батальёнам НКУС да Менску. У той самы дзень пактрапіў у Менск.

Аляксей Назарэўскі – чалавек які адрадзіў Пакроўскі сабор

Аляксей Назазэўскі

Аляксей Васілевіч Назарэўскі (15 сакавіка 1881, Сіняўка каля Нясьвіжа — пасьля верасьня 1941, СССР) — заходнебеларускі палітык, сэнатар міжваеннай Польчшы 1922—1926 гг.

Пра гэтага чалавека цябер ў Баранавічах і ня згадваюць, хаця некалі ён шмат зрабіў для разьвіцьця горада. Так, дзякуючы яму мы сёньня маем ў Баранавічах Пакроўскі сабор, які быў збудаваны з кавалкаў зьнішчанага ў Варшаве праваслаўнага храму.

Шмат дапамогі атрымалі ад яго праваслаўныя вернікі з усё Заходнй Беларусі, што тады ўваходзіла ў склад Польшчы. Да яго зьвярталіся па ратунак людзі, якія ўцякалі ад бальшавізму з Савецкай Расіі і траплялі ў нендзу пасьля пераходу граніцы.

Чаму ж варта імём гэтага чалавека назваць хаця б вуліцу горада?