Птушка з Чырвонай кнігі жыве на Бараўках

Хто б мог падумаць, што ў новым баранавіцкім мікрараёне Бараўкі жыве Жаўрук-сьмяцюх (Galerida cristata) – птушка, якая занесеная ў Чырвоную кнігу Беларусі? Рэдкі і зьнікаючы ў Эўропе від жаўрука.

Жаўрук-сьмяцюх на будоўлі ў Бараўках. (фота маё)

Ад свайго брата – палявага жаўрука, ён адрозьніваецца доўгім чубам і дзюбаю. Таксама сьпявае сьмяцюх седзячы на прысадах, тады як палявы толькі ў небе.

Жаўрук-сьмяцюх, на ліхтары ў Бараўках. (фота маё)

Жаўрук-сьмяцюх любіць сяліцца паабапал дарог, на будоўлях і пустырах. Любіць сухія адкрытыя тэрыторыі з нізкай і рэдкай наземнай расьліннасьцю без дрэў і кустоў. Ахвотна займае навакольле чыгуначнай каляі і партоў, прамысловыя раёны.

Сустракаецца сьмяцюх у Эўропе (акрамя Поўначы), паўднёвай і цэнтральнай Азыі да паўнёва-ўсходняга Кітаю і ўсходняй Індыі, на Поўдзень да Аравійскага паўвострава, а таксама ў паўночнай Афрыкі, ды ад Маўрэтаніі і Сэнэгала да Самалі.

Гэтая птушка не зьлятае ў вырай, а застаецца зімаваць на радзіме. У Бараўках жаўрука-сьмецюха можна бачыць зімою, нават у лютыя маразы каля сьметніц. Летам па ўскрайку мікрараёну, па брукаваных дарожках бегаюць чароды старых і маладых жаўрукоў.

На жаль, пасьля таго як мікрараён забудуецца гэта птушка зьнікне, разам з пустырамі.

Больш падрабязна глядзіце тут.

Жыды ў Баранавічах (гісторыя)

Жыды пачалі сяліцца ў Баранавічах ад пачатку яго заснаваньня. Да вайны яны складалі значную частку насельніцтва гораду. Большасьць зь іх загінула пад час вайны. На сёньня гэтая значная частка гісторыі Баранавічаў забытая і мала каму вядома. 

За царскім часам

Баранавіцкія грабары на жыдоўскіх могілках. Нямецкая паштоўка часоў 1 сусьветнай вайны.

Афіцыйны дазвол на жыльлё жыдам быў дадзены толькі ў 1903 годзе – яны маглі сяліцца толькі ў Старых Баранавічах (цяпер ваколіцы станцыі Баранавічы-Цэнтральныя).

Але амаль ад заснаваньня станцыі Развадава (Баранавчіы-Цэнтральныя) побач стаяла карчма Шаі, які збудаваў тут дом найперш сабе, а потым некалькі будынкаў для здачы ў наём. Побач з карчмою Шаі пачалі будавацца дамы іншых жыдоў, сярод якіх вядомасьць набыў Ізраэль Вялікі. У карчме затрымліваліся жыдоўскія рамізьнікі, званыя балаголамі, што вазілі галоўным чынам чыгуначныя шпалы. У гэты час пашыраўся гандаль коньмі, якіх везьлі за граніцу. Карчмар Шая, быў майстрам апавяданьня, затрымліваліся ў яго ахвотна таксама і дзеля таго каб паслухаць. Штораз часьцей пачалі заглядаць сюды купцы збожжа і дрэва.

У 1886 годзе ў Баранавічы прыбыў з Быценя Капялёвіч — рэзьнік для выкананьня забойства кашэрнай жывёлы. У 1887 годзе да гораду прыбыў рабін Любчанскі, а ў 1888 годзе паўсталі жыдоўскія могілкі пры вуліцы Графскай (Чарнышэўскага), тады акурат за мястэчкам. Да іх узьнікненьня спрычынілася трагічнае ўтапленьне ў тым годзе двух хлапцоў, сярод якіх быў і сын прыехаўшага нядаўна рабіна. Прыкладна тады ж была збудавана і першая сынагога.

Баранавіцкі жыд, нямецкая паштоўка часоў 1-й сусьветнай вайны.

У 1898 годзе зь Менску прыехаў Зімл Мінц (Zimł Minc), прадстаўнік Усежыдоўскай Канфэрэнцыі Сыяністаў. Да 1906 году ён узначальваў баранавіцкую філію, пасьля чаго зьехаў ў ЗША, а адтуль да Палестыны. Сыяністычнаму руху процістаялі артадаксальныя жыды. У 1899 годзе была заснаваная жыдоўская бібліятэка, а пры ёй чытальня пад кіраўніцтвам Лімана. Толькі значна пазьней пачалі стварацца сыяністычныя прамілітарыстычныя арганізацыі.

У 1899 годзе да Баранавіч прыехаў Разэнбойм (Rozenbojm) — чалавек, што зьбіраўся далучаць жыдоў да ідэі сыянізму. У 1906 годзе ён нават быў абраны ў расейскую Дзяржаўную Думу. Была пабудаваная сыяністычная школа.

Іншай палітычнай плыньню у жыдоўскім асяродку былі сацыялісты, рэпрэзэнтаваныя галоўным чынам праз Бунд.

У 1908 годзе Баранавічы наведаў Шалом-Алейхем, які атруціўся ў мясцовым гатэлі і ледзь не памёр. Пасьля мястэчка было згадана ў апавяданьні «Баранавічы». Будынак на вуліцы Камсамольскай цяпер мае памятную дошку пра тую падзею.

Першая сусьветная вайна

Пад час знаходжаньня ў горадзе Стаўкі вярхоўнага галоўнакамандуючага баранавіцкія жыды пастаўлялі туды прадукты. Аднак пасьля паразаў расейскага войска габрэйская грамада была абвінавачаная ў віжоўстве і аддаленая ад Стаўкі. Некалькі чалавек было арыштавана. Толькі пасьля прыезду з Масквы галоўнага рабіну Расеі й гутарак з вайсковымі ўладамі былі адноўлены разарваныя кантракты. Напружаньне ўзьнікла на нейкі час ізноў, калі ў праяжджаючы царскі аўтамабіль выпадкова трапіў мяч гуляючых побач жыдоўскіх дзяцей. У першы момант з гэтага зрабілі справу аб замаху, узьнялі на ногі ворганы бясьпекі. Аднак пасьля на гэтае здарэньне забыліся.

Пасьля адыходу расейскага войска і выгнаньня ў бежанства праваслаўнага насельніцтва ў Баранавічах сярод жыхароў жыды склалі 90%. Раніцай 24 верасьня 1915 жыхары выйшлі на вуліцы паглядзець на нямецкае войска. Сярод кайзераўскіх жаўнераў таксама было шмат жыдоў. Гэта спарадзіла аптымізм, але адзін нямецкі габрэй-афіцэр папярэдзіў: «Жыды, ня цешцеся. Гэта яшчэ не Мэсыя!».

Нямецкае бамбаваньне Баранавічаў 15.09.1939

Бамбаваньне радыёстанцыі. Зьлева ўнізе сярод выбухаў відаць радыёвежа. Здымак нямецкай авіяцыі. Са збораў Генрыха Беразоўскага, Польшча.

Другая сусьветная вайна прыйшла на беларускую зямельку не 22 чэрвеня 1941 г., а на два гады раней, калі Трэці Рэйх і СССР дзялілі Цэнтральную Эўропу.

Берасьцейскую крэпасьць немцы бралі двойчы – першы раз у 1939 годзе калі яе баранілі польскія жаўнеры (савецкае войска толькі  атрымала Брэст згодна таемнайму нямецка-савецкаму пакту, зладзіўшы тамака сумесны з фашыстамі парад). Цяжкія баі паміж палякамі й немцамі адбываліся ў верасьні 1939 году пад Кобрынам.

Дасталося і нашаму гораду – 15 верасьня нямецкая авіяцыя бамбіла Баранавічы. Пад атаку трапілі чыгуначны вузел і радыёстанцыя “Баранавічы” (цяпер тэлекампанія “Інтэкс” у Старым парку).

Люфтвафэ зьнішчыла некалькі цягнікоў на вакзале. Сярод жыхароў горада  былі параненыя і забітыя.

Над радыёстанцыяй «Баранавічы» польскай супрацьпаветранай абароне пашчаьсціла падстрэліць адзін з нямецкіх самалётаў DO-17, які  не дацягнуў да аэрадрома, загарэўся і разбіўся каля Растэнбурга. Радыёаператар самалёта памёр пасьля ў шпіталі.

Дарэчы, на наступны дзень нямецкія самалёты бамбілі радыёстанцыю ў Вільні і здолелі спаліць яе. Тады сама яны нанеслі ўдары па адрэзку чыгункі Вільня-Баранавічы і зьнішчылі 2 цягнікі. На чыгунцы Баранавічы-Сарны таксама зьнішчаны два цягнікі. Пад удар патрапіў і чыгуначны вузел Маладзечна.