Сьнежань 1932. Газэты пра Баранавічы

Ялінка на Свята Божага нараджэння для дзяцей чыгуначнікаў у Баранавічах 1936 год.
Здымак з калекцыі Руслана Равякі. Размаляваны штучным інтэлектам.

Kurjer Nowogródzki

1 студзеня

Барацьба з беспрацоўем

Кіраўніцтва Навагрудскага ваяводства вызначыла для Баранавіцкага стараства на снежань крэдыт у памеры 5000 злотых для ўладкавання беспрацоўных на дарожных работах.

Такім чынам, штодня працу атрымаюць 100 чалавек, і колькасць беспрацоўных на нашых землях не будзе такой высокай. Застанецца нэндза (галеча), якая заўсёды была і над якой заўсёды трэба апекавацца.

Не пускайце кароў на самапас

27 лістапада хуткі цягнік, які ехаў з Баранавіч да Стаўбцоў, збіў дзве каровы, якія належалі Яну Лукашэвічу і Шлёме Красуцкаму, жыхарам в. Крошын. Цягнік спыніўся на 10 хвілін, а потым рушыў далей. Праверку праводзіць пастарунак паліцыі са Стаўбцоў.

Труп немаўляці

27 лістапада а 15 гадзіне гаспадар маёнтку Арабаўшчына Антон Хмялеўскі знайшоў труп немаўляці каля вёскі Арабаўшчына. Аб гэтым ён паведаміў у паліцыю.

Калі на месца прыбыў паліцэйскі, выявілася, што труп дзіцяці з’елі сабакі. Сляды знішчаныя. Следства вядзе пастарунак з мястэчка Сталовічы.

Забойства ў Новай Мышы

Ноччу з 24 на 25 лістапада ў мястэчку Новая Мыш была забіта 65-гадовая Марыя Кныш. Яе цела знайшлі ў калідоры зачыненага дома. Памяшканне было разгромлена, шыбы выбітыя. Падазрэнне падае на сына забітай – Станіслава Кныша, які мог здзейсніць гэта з помсты, бо маці сварылася на яго, што вядзе неадпаведны вобраз жыцця.

Агляд трупа паказаў, што жанчына магла памерці сама, а рана на галаве ад удару тупым прадметам магла быць атрыманая, калі яна падала.

Яе сына Станіслава арыштавалі 25 лістапада ў Баранавічах на рынку імя 3 мая (цяпер квартал паміж вуліцамі Гагарына, Горкага, Прытыцкага і Чырвонаармейская). Ён быў у п’яным стане. 

На месца здарэння выехаў асабіста Уладзіслаў Галоўка, камендант паліцыі Баранавіцкага павету.

2 снежня

Амаль як у Чыкага

На вуліцы Пілсудскага (цяпер Чырвонаармейская) а 20 гадзіне 26 лістапада да гаспадыні кілбаснай фабрыкі Браніславы Баранцэвіч падбег нейкі невядомы спраўца, ударыў яе і выхапіў з рук торбачку, дзе было прыкладна 200 злотых, пасля чаго збег.

Рэклама савецкага фільма “Волга, Волга”. Kurjer Nowogródzki, 17-12-1932

4 снежня

Сход гільдыі цырульнікаў

28 лістапада пад кіраўніцтвам старшыні гільдыі Вінаграда, пры ўдзеле 12 чалавек, адбыўся сход чальцоў гільдыі цырульнікаў у Баранавічах. Сход быў сабраны, каб абраць новае кіраўніцтва, бо старое не дзейнічала. У выніку былі абраныя: Абрам Вінаград, Рубін Кравецкі, Ян Млезян, Фейвель Тункель, Вільгельм Вулкан і Шлёма Ленкін.

7 снежня

Як было на самой справе

Янкель Гарбус паведаміў у паліцыю, што 2 снежня прыйшоў да яго ў кватэру Леў Каган і запатрабаваў разлічыцца з ім за працу. Калі ж Гарбус адмовіўся гэта рабіць, то Каган дастаў з кішэні рэвальвер, паваліў Янкеля на зямлю і забраў у яго з кішэні 180 злотых.

Арон Германоўскі таксама паведаміў у камісарыят, што яго брат Ліпа без ніякай прычыны ўдарыў па галаве ліхтаром і забраў шапку, у якой было зашыта 50 долараў.

Ці гэта ўсё байкі, ці праўда, будзе вызначаць паліцыя.

8 снежня

Заканчэнне будаўніцтва гарадской рэзні

Не гледзячы на цяжкія часы, нараканне на “крызіс”, магістрат здолеў скончыць будоўлю гарадской рэзні (бойні, цяпер будынак мясакамбіната). Цяпер там адбываецца мантаж абсталявання і 15 студзеня пачне працаваць новы, узорна збудаваны будынак, які з’явіўся дзякуючы ашчаднасці магістрата.

Рыдлёўкай па галаве

Падчас суседскай спрэчкі з-за маёмасці паміж Соф’яй Тарасевіч і Юзікам Сакуном апошні ўдарыў жанчыну па галаве. Цяжка параненую адвезлі ў бальніцу, Сакун жа арыштаваны.

9 снежня

Падатковыя свавольствы

З выканаўчым апаратам нашага магістрату відавочна нешта нарабілася, аб чым сведчыць наступны выпадак.

На вуліцы Цеснай, №6 (на жаль, дзе знаходзілася гэтая вуліца, не вядома) ёсць прадуктовая крама нейкага Шустэра, які акуратна сплачвае камунальныя падаткі. Як жа ён быў здзіўлены, калі атрымаў ад падаткавай службы напамін аб аплаце пратэрмінаванага муніцыпальнага падатку за 1927-32 гады. Атрымаўшы ліст, пан Шустэр пайшоў у магістрат, прыхапіўшы ўсе квітанцыі. Там яму сказалі напісаць заяву, што ён і зрабіў.

Але праз нейкі час атрымаў яшчэ адзін ліст з напамінам і так як не меў ахвоты другі раз аплачваць падатак, да яго з’явіўся секвестр і апісаў тавар.

Пасля доўгіх і досыць вострых тлумачэнняў Шустэра пра выплату ўсіх падаткаў, што было даведзена і квітанцыямі магістрату, секвестр тавар не забраў. Але запатрабаваў, каб Шустэр заплаціў яму 4 злотых за выдаткі на выкананне канфіскацыі, што Шустэр мусіў выканаць.

Няўжо выканаўчы апарат нашага магістрату не можа адсочваць аплату падаткаў, каб не раздражняць тых, хто іх плаціць?

Бандыцкі напад

6 снежня ў пастарунак паліцыі ў Мілавідах звярнуўся жыхар в. Станаўшчына Косаўскай гміны, які паведаміў, што 5 снежня а 22 гадзіне, калі ён ехаў з Сіняўкі ў Косава, на шасэ заступілі яму дарогу два невядомых. Яны забралі 25 садовых дрэваў, што належалі пацярпеламу. На месца рабунку накіраваны супрацоўнікі паліцыі.

15 снежня

Пільнуйце дзяцей

Каля Баранавіч ёсць маленькая сажалка, што завуць “Галынка” (цяпер кар’ер у раёне завулку Саўгасны і вуліцы 50 год БССР), там штозіму адбываюцца катанні на каньках, лыжах, санках.

Возера Галынка на карце 1929 года.

Выпаў снег, лёд трохі трымае, дык моладзь паспяшалася на Галынку і, як звычайна бывае, без нагляду там здарыўся няшчасны выпадак.

Падчас катання на санках 12 снежня вучань пачатковай школы Струтынскі захацеў праехаць праз лёд. Але лёд быў слабы, і Струтынскі пайшоў на дно. На жаль, выцягнулі ўжо труп.

Кар’ер на месцы возера Галынка. Лістапад 2022

Бушко – пацыфіст

Некалькі дзён таму паліцэйскі патруль з Дарава затрымаў жыхара вёскі Літва Юзіка Бушко з двума сынамі на гарачым учынку – яны займаліся дэмантажом былых нямецкіх бліндажоў з часоў вайны.

Пацыфіскі настроены вораг нямчуры, як кажа Бушко, не разумеў, што бліндажы з’яўляюцца ўласнасцю дзяржавы. З-за вядомага мілітарызму нашых улад адпакутуе ён пад арыштам і забяруць у яго “здабытае для ўласнай патрэбы” жалеза з бункераў.

Крадзеж рэвальвераў

Некалькі дзён таму скралі рэвальвер з паліто пана Алькзыксона, а 12 снежня скралі яшчэ адзін рэвальвер Sauer №48098 у пана Зыгмунта Сабілы. Трэба падкрэсліць, што п. Сабіла жыве ў вайсковым гарадку ў казармах.

16 снежня

Пан прэзідэнт – хросны бацька

Пан прэзідэнт пагадзіўся стаць хросным бацькам сёмага сына Лапкоўскага, селяніна з вёскі Пастарынне Сталовіцкай гміны. Пан прэзідэнт даслаў малому Ігнату падарунак у выглядзе ашчаднай кніжкі з укладам 50 злотых.

У 1926 годзе польскі прэзідэнт Ігнацы Масціцкі заявіў, што будзе хросным бацькам кожнага сёмага хлопца, які народзіцца ў любой сям’і. Хросныя сыны прэзідэнта мелі прывілей на бясплатную адукацыю ў краіне і за граніцай, таксама ва ўніверсітэце, стыпендыі, бясплатны праезд і ахову здароўя, а таксама ашчадную кніжку з укладам на 50 злотых, зробленым прэзідэнтам для пачатку. Да верасня 1939 году ў Масціцкага было 911 хросных сыноў.

Як хутка скралі – так хутка і папалі

12 снежня а 16-17 гадзінах з незамкнёнага пакою рэстарацыі Пятра Мая ў Гарадзішчы скралі, папярэдне разламаўшы, скрыню 25 пляшак гарэлкі розных гатункаў. На крадзеж пайшлі Ян Вярбіла і Юзаф Ліхута, жыхары паселішча Слінкевічы Гарадзішчанскай гміны. У іх знайшлі гарэлку, якую разам з затрыманымі перевезлі ў гарадскі суд у Баранавічах.

22 снежня

Калядны кірмаш

Арганізаваны Камітэтам калядны кірмаш у Баранавічах карыстаецца вялікай папулярнасцю. Сотні людзей наведалі яго, і гандаль там ідзе патроху. Пане-гаспадары скарыстайцеся магчымасцю, бо кірмаш на гэтым тыдні скончыцца. Таму ўсе на кірмаш! Купляйма ўсё на кірмашы!

Крадзеж дрэва

Уласнік склада дрэва Мойша Сурзан паведаміў у камісарыят паліцыі, што ноччу з 14 на 15 снежня нейкі Ян Казакоў, які жыве на вуліцы Шырокай (цяпер Тэльмана), прыйшоў на склад і пачаў красці дрэва. Калі вартаўнік Мікола Лайша гэта заўважыў, дык быў пабіты Казаковым.

Праз паўгадзіны ён зноў з’явіўся на складзе разам з таварышам і нажом у руцэ ды пагражаў зарэзаць вартаўніка. Тады Лайша схаваўся ў сваёй будцы, а Казакоў з сябрам працягваў красці дрэва.

Гэтак гучыць версія вартаўніка, а адбывалася ўсё тое ў некалькіх кроках ад чыгуначнага вакзала і пастарунка паліцыі.

Каталіся задарма

Шклярэўскі са сваім сябрам нанялі таксоўку Гобрыка, зрабілі 3-4 рэйсы, а калі кіроўца запатрабаваў аплату – адмовіліся даваць грошы. Цяпер камісарыят праводзіць праверку.

Абвестка аб продажы калядных упрыгожванняў з шакаладу ўласнага вырабу ад фабрыкі цукерак “Універсал” (знаходзілася на вул. Уланскай, 13 – цяпер бульвар Штакераў, будынак аптэкі). Kurjer Wileński, 20-12-1932

29 снежня

Штучныя каткі

У Баранавічах не трэба турбавацца аб штучных катках: маем іх дастаткова, бо кожны ходнік з’яўляецца катком, дзе можна пакатацца, а таксама зламаць сабе нагу ці руку.

Можа быць, гарадскія ўлады заняліся б справай і абавязалі пасыпаць слізкія ходнікі пяском ці попелам, калі самі жыхары гэтага годнага гораду тое не робяць каля сваіх дамоў.

Хаця і зіма, а ровар знік

21 снежня Ігнат Ярмаковіч прыехаў на ровары да паштовага ўпраўлення №1 і пакінуў яго каля будынка. Калі ж пасля вырашэння спраў ён выйшаў на двор, дык ровар маркі “Нёман” (ровары гэтай маркі ў міжвенны час рабілі ў Гродна), вартасцю 250 злотых знік. Што ж ён яшчэ мог зрабіць? Паскардзіўся ў паліцыю.

Сямейнае самагубства

20 снежня а 4 гадзіны раніцы дзяжурнаму пажарнаму паведамілі, што ў студню на вуліцы Пілсудскага, 13 (цяпер Чырвонаармейская) зваліліся два чалавекі. Адразу ж на тое месца накіравалася пажарная каманда, якая праз некалькі хвілін дастала са студні 28-гадовую Хаю Пулін ды Хаіма Меламеда, якія знаходзіліся на глыбіні 20 метраў.

Як выявілася, Хая Пулін у нервовым зрыве сарвалася з ложка і ў адной бялізне кінулася ў студню з мэтаю самагубства. Бацька Хаі паклікаў на дапамогу суседзяў. Адзін з іх – Хаім Меламед – з дапамогай бацькі жанчыны пачаў па вяроўцы спускацца ў студню. Вяроўка парвалася, і герой зваліўся з вышыні 10 метраў. Толькі пажарныя выцягнулі абодвух на паверхню. Хая Пулін атрымала лёгкія пашкоджанні цела, і ёй на месцы дапамог доктар Ізыксон.

Нагадаем, што брат Хаі Пулін летась скончыў жыццё самагубствам, скочыўшы ў тую самую студню. Тады выцягнулі толькі яго цела.

30 снежня

Уздым магістрата

Камунальны банк у Варшаве вылучыў 30000 злотых беззваротнай дапамогі для магістрата горада Баранавічы. Грошы пойдуць на выплату запазычанасці па заробкам супрацоўнікам магістрата за некалькі месяцаў.

Нарэшце работнікі гарадской улады хаця б часткова атрымаюць грошы за сваю працу.

Kurjer Wileński

30 снежня

Чыгуначны доктар, у якога не хочуць лячыцца чыгуначнікі

Дантыстам па кантракту чыгуначнага вузла Баранавічы ўжо некалькі год працуе пан М. Ясіноўскі, які па дамове з дырэкцыяй чыгункі ў Вільні павінен лячыць супрацоўнікаў чыгункі бясплатна, а за тэхнічныя работы ён мае ўсталяваную таксу.

Аб тым, як выглядае праца пана Ясіноўскага, можа сведчыць тое, што большасць чыгуначнікаў і іх родных паслугамі гэтага доктара не карыстаюцца. Яны лічаць за лепшае лячыць зубы за ўласныя грошы ў іншых дантыстаў прыватных, чым у Ясіноўскага бясплатна. Чаму? Гэта таямніца лячэння ад Ясіноўскага. Магчыма, гэта з-за таго, што Ясіноўскі таксама працуе дантыстам у гарадскім аддзеле аховы здароўя, старшынёй аб’яднання жыдоў горада і, напэўна, не мае часу на чыгуначнікаў, якія церпіць ад болю і якіх павінен бясплатна лячыць. Факт у тым, што чыгуначнікі яго абмінаюць.

Цікавая “такса”, якую пан Ясіноўскі ўзгадніў з дырэкцыяй чыгункі ў Вільні. Яна вышэйшая за цэны, якія ўсталяваныя прыватнымі дантыстамі ў Баранавічах! Таму пан Ясіноўскі такім чынам можа “на скуры чыгуначнікаў” вырашаць свае інтарэсы.

Паўстае пытанне, куды сыходзяць складкі чыгуначнікаў, якія тыя плацяць, але паслугамі лекара па кантракту не могуць карыстацца. Чаму дырэкцыя чыгункі ў Вільні дапускае такія рэчы?

Ходзяць чуткі, што дырэкцыя чыгункі ў Вільні, хацела пазбавіць Ясіноўкага пасады. Гэта вельмі прыхільна ўспрынялі чыгуначнікі. Не зразумела аднак, чаму дантыст дасюль займае гэтую пасаду?

Пры выбары іншага лекара належыць прымаць да ўвагі пажаданні ўсіх чыгуначнікаў.

Глядзіце агляды газэт за іншыя гады і месяцы

Верасень 1931. Газэты пра Баранавічы

10.09.1931. Першы самалёт, што прыляцеў у Баранавічы. Пасярэдзіне – пілот паручнік Шчэклік. Здымак з газеты Kurier Nowogródzki

Słowo

13 верасня

Першы самалёт прыляцеў у Баранавічы

10 верасня прыбыла на аэрадром у Баранавічах адмысловая камісія, якая павінна агледзець і прыняць яго для пасажырскіх палётаў. Адначасова на аэрадром прызямліўся першы самалёт: паручнік Ян Шчэклік з 10 лётнага палка з Львова прыляцеў на польскім планеры t2. На такім самалёце вядомы польскі пілот Скажынскі абляцеў Афрыку.

Паручнік Шчэклік, дасведчаны лётчык, сцвярджае, што баранавіцкі аэрадром – адзін з найлепш уладкаваных у краіне, мае ідэальную пляскатасць і гатовы да пасадкі любых самалётаў.

Спроба забойства

11 верасня Павал Сечка, жыхар маёнтка ў Паручыне, знаходзячыся ў Гарадзішчы ў краме каланіяльных тавараў Рохлы Каралько, спрабаваў яе забіць. Ён стрэліў з нелегальна набытага рэвальвера, але не патрапіў. Каралько здолела ўцячы, а Сечка быў затрыманы паліцыяй.

Kurier Nowogródzki

19 верасня

Цырк у Баранавічах

Учора ўвечары распачалося першае прадстаўленне цырка Баранскіх, які затрымаўся ў Баранавічах на 5 дзён. Цырк размясціўся на пляцы каля чыноўнічай калоніі (цяпер пляц паміж ГДК і Нацыянальным банкам) і штодня дае адно прадстаўленне ўвечары, акрамя суботы і нядзелі, калі адбудзецца па 2 прадстаўленні. Гараджан, найбольш школьнікаў, асабліва зацікавіла вялікая колькасць разнастайных жывёлаў, што прывезлі разам з цыркам. Цырк прабудзе да 22 верасня, пасля чаго, хутчэй за ўсё, паедзе ў Слонім.

22 верасня

Аб новым аэрадроме

У Баранавічах адкрыўся новы аэрадром, і на яго ўжо здзейсніў пасадку паручнік Шчэклік з Львова.

Аэрадром знаходзіцца за некалькі кіламетраў ад горада, каля дарогі на Ляхавічы, адразу за прадмесцем новыя Баранавічы (раён вуліцы Першукевіча). Даезд да яго зручны па шырокай і брукаванай вуліцы. За 10 хвілін можна прыехаць сюды на аўто. Справа ад тракта мы бачым вялікую пляцоўку, пасярэдзіне якога знаходзіцца вялікае замаляванае белым кола і вялікія літары: БАРАНАВІЧЫ (BARANOWICZE).

Месцазнаходжанне аэрадрома адзначана чырвоным.

Гэта для арыентацыі падлятаючых самалётаў. Такі надпіс, як расказаў паручнік Шчэклік, відаць ужо за 4 км пры падлёце да аэрадрома. Памыліцца лётчык не можа.

Аэрадром быў пабудаваны выключна на сродкі Камітэта ваяводскага LOPP (Ліга супрацьгазавай і супрацьпаветранай абароны) у Наваградку і павятовага ў Баранавічах. Апошнім кіруе інжынер Лайман, горача адданы справе аэрадрома, які з’яўляецца адным з самых вялікіх у Польшчы ды займае больш за 44 га, пры тым, што сама паласа займае 36 га. Гэтая тэрыторыя была перададзена Каўпеніцкім лясніцтвам у арэнду на 99 год. Штогадовая плата за яго 740 злотых. Хутчэй за ўсё, з 1 студзеня 1932 года аэрадром будзе перададзены Міністэрству камунікацый і тады тая плата будзе знятая.

Месцазнаходжанне аэрадрома.

Будаўніцтва аэрадрома працягвалася два гады, пачынаючы з 1929 года, і мела некалькі цяжкасцяў. Гэтая тэрыторыя зарасла лесам і была перарытая нямецкімі акопамі з сусветнай вайны. Трэба было карчаваць лес і засыпаць акопы. Таксама праца пра выроўніванні і нівеліраванні пляцоўкі займала шмат часу. Месцамі скапвалася зямля на вышыню 1–2 метры, а недзе даводзілася столькі ж засыпаць. Потым увесь абшар высыпалі чарназёмам і засеялі аўсом, каб добра яго ўмацаваць.

Усё гэта было выканана на сродкі LOPP. Граніцы аэрадрома былі абкапаныя і ўмацаваныя, а рагі пляца пазначаныя белымі крыжамі, як гэтага патрабуе рэгламент.

Цяпер аэрадром цалкам гатовы для карыстання самалётамі. Засталіся яшчэ іншыя працы, за якія LOPP возьмецца ўжо вясною. Пачнецца ўзвядзенне лётнага ангара і будынкаў вакзала ды адміністрацыі.

Якія можна снаваць планы на будучыню з гэтым аэрадромам? Якую ролю адыграе баранавіцкі аэрадром у паветранай камунікацыі? Баранавічы пакуль не ляжаць на вялікіх авіялініях, таму няма гаворкі пра сталыя паветраныя камунікацыі. Але недалёкая будучыня выглядае вельмі перспектыўна.

Блізіцца да рэалізацыі міжнародны праект паветранай лініі Парыж – Токіа, праз Варшаву і Маскву. Баранавічы знаходзяцца якраз на гэтай лініі, таму нават не трэба разважаць, якое вялікае значэнне грае гэта для развіцця нашага горада. Таму на нашым аэрадроме будзе створана мытня.

Але гэта ўсё ў будучым, а пакуль аэрадром рыхтуецца да агульнапольскага рэйду лёгкіх самалётаў, які стартуе з Баранавіч 30 верасня.

Падзенне з балкона

20 верасня ў Ляхавічах, каля кірмаша, зваліўся з балкона на другім паверсе 4-гадовы сын нейкай Эстэры Савіцкай. Яны глядзелі на маршыруючае па горадзе войска. Хлопец атрымаў моцныя траўмы галавы і рук (іншыя выданні пісалі, што дзіцё загінула). Падзенне адбылося, таму што паламаліся спарахнелыя дошкі балкона. Уласніка дома прыцягнуць да адказнасці за нядбайства.

Праблема асвятлення вуліц

Трохдзённыя жыдоўскія святы выявілі важную праблему ў Баранавічах. У гэтыя дні крамы былі зачыненыя наглуха, іх вітрыны не свяціліся, а кінатэатры не працавалі,­ таму нават на цэнтральных вуліцах было цёмна. Тры ці чатыры ліхтары на доўгай вуліцы Шаптыцкага (цяпер Савецкая) ды яшчэ некалькі на іншых вуліцах – гэта только пара светлых пунктаў, якія паказваюць, што тут наогул ёсць дарога.

А пад нагамі і вакол непралазная цемра, якую праразаюць калі-нікалі промні ліхтарыкаў прахожых. Такі стан пануе ўжо ад змроку, а ў дадатак ужо некалькі дзён падае дождж, які стварае лужыны і балота. Таму вяртанне дахаты ў гэты час нельга назваць прыемным.

У бліжэйшую сераду адбудзецца паседжанне Гарадской рады. Хочацца спадзявацца, што нехта з дэпутатаў зверне ўвагу на праблему і зоймецца пытаннем асвятлення вуліц. Наш горад хутка развіваецца ды хоча называцца культурным і добраўпарадкаваным.

26 верасня

Пагражаў забіць з-за студні

Вінцэнт Грахоўскі, які жыве на вуліцы Рынкавай, 86 (цяпер вул. Фралянкова) паведаміў у пастарунак паліцыі, што яго сусед Барыс Малевіч пагражаў яму рэвальверам і абяцаў забіць за тое, што ён агарадзіў уласную студню плотам.

28 верасня

Асвячэнне новай царквы

4 кастрычніка адбудзецца асвячэнне новазбудаванай праваслаўнай царквы ў Баранавічах (Пакроўскі сабор). У сувязі з гэтым раніцай 4.10.1931 года прыбудзе ў горад наваградскі ваявода для ўдзелу ва ўрачыстасцях, якія правядзе архіепіскап Гродзенскі і Наваградскі Алексій. Гэты дзень, які будзе вельмі важным для нашых праваслаўных людзей, мы апішам асобна.

Падрыхтоўка да рэйду самалётаў

26 верасня адбылося пасяджэнне Камітэта па прыняцці рэйду турыстычных самалётаў у Баранавічах на чале са старастам Пржэпалкоўскім. На паседжанні быў вызначаны дзень спаткання з лётчыкамі, што бяруць удзел у рэйдзе на 29 верасня. Кожны з іх атрымае на аэрадроме букет кветах з жэтонам «Рэйд турыстычных самалётаў LOPP 29.09.1931. Баранавічы».

Камітэт поўным складам сустрэне лётчыкаў і праводзіць іх у буфет. Увесь час будзе граць аркестр 78 пяхотнага палка. Камітэт ухваліў прызначэнне дзвюх узнагарод у выглядзе памятных статуэтак для першых лётчыкаў, што сядуць на баранавіцкую зямлю.

30 верасня

Новая царква збудаваная!

1921–1931 – гэтыя дзве даты моцна запомняцца праваслаўным жыхарам Баранавіч і ваколіц. У 1921 годзе ў першую ноч пасля Вялікадня нечакана згарэла парафіяльная царква. Была гэта сціплая драўляная святыня, пабудаваная ў 1908 годзе. Праз 10 год на тым самым месцы ўзносіцца будынак, вельмі адрозны ад старога. Ён абшырны і мураваны, з вежай, усталяваным купалам, з двума бакавымі парталамі, абапертымі на 4 калоны. Яскравая свежасць яшчэ не атынкаванай цэглы стварае ўражанне спакойнай, класічнай цэласці, які набярэ гмах царквы пасля поўнага завяршэння будоўлі.

Будаўніцтва Пакроўскага сабору. 1930 год

Тым часам усё выканана ў сярэдзіне, каб новая царква магла быць як хутчэй асвечана. Асвячэнне адбудзецца 4 красавіка, і гэтай даты ўсе праваслаўныя вернікі чакаюць са зразумелым хваляваннем. А палякі, прыглядаючыся да пануючай над горадам вежы, могуць сказаць кожнаму:

­Гэтая царква збудаваная на землях вольнай Рэчы Паспалітай.

Гэты будынак па сваёй архітэктуры цалкам заходні. Са здзіўленнем заўважым, што сваім класічным выглядам востра не адпавядае наваколлю: велічэзны пляц, шырокія небрукаваныя вуліцы, драўляныя хаты, барадатыя сяляне і малыя коні з вазамі.

Зацікавіўшыся будоўляй, пытаем пра імя архітэктара. На гэтае пытанне адказвае мясцовы праваслаўны святар Павал Мацкевіч.

Архітэктарам быў Абалонскі, зразумела, расіянін, які стала жыве ў Варшаве, ён апрацаваў праект, але будоўляй кіраваў інжынер В. Стакоўскі – паляк, але зрабіў гэта бясплатна. «Безвозмездно», – падкрэсліў святар Мацкевіч і дадаў, што была гэта «огромная услуга», за што атрымаў інжынер гарачую ўдзячнасць ад усіх праваслаўных. Выказваннем той удзячнасці быў адмысловы ліст Варшаўскага мітрапаліта, перададзены ў свой час інжынеру.

Цікавіць нас таксама гісторыя будаўніцтва і сродкі фінансавання, якімі кіраваў Камітэт па пабудове. Паўстаў камітэт на заўтра пасля пажару старой царквы. Айцец Мацкевіч згадвае той дзень праз 10 год, калі ў малой капліцы на могілках (цяпер плошча Леніна) плач вернікаў перапыніў набажэнства. Тады адразу і арганізавалі камітэт, на чале якога стаў сенатар А. Назарэўскі.

Адразу хацелі збудаваць драўляную царкву. Але Міністэрства па справах рэлігіі і асветы было супраць. Запатрабавала мураваную царкву. Гэта прывяло да распрацоўкі новых праектаў, непамерна павялічыла кошты і расцягнулася на доўгія гады, кажа святар Мацкевіч. Але, па яго словах, «мы ўдзячны гэтаму – маем прыгожую і зграбную царкву». Узводзілі яе акурат 7 год: у жніўні 1924 года біскуп палескі і навагрудскі Аляксандар асвяціў кутны камень.

А сродкі на будаўніцтва? Рознае з гэтым было. Шмат здабылі дзякуючы ахвярам вернікаў і добраахвотным складкам. Многа дапамог баранавіцкі магістрат і павятовы сеймік, але праваслаўныя людзі будуць памятаць і значныя субсідыі ўрада.

У рэшце рэшт царква была скончаная. Засталася толькі тынкоўка, якую зробяць у наступным годзе. Цяпер самая пільная справа – асвячэнне і адкрыццё новай святыні. Адбудзецца гэта 4 красавіка, а ўрачыстасць правядзе архіепіскап Гродзенскі і Наваградскі Алексій. Будзе прысутнічаць і ваявода навагрудскі.

Dziennik Poznański

12 верасня

Перапахаваюць парэшткі італьянскіх ваеннапалонных

У Баранавічы прыбыў прадстаўнік італьянскай амбасады палкоўнік Пацыфізі Дантэ, у таварыстве свайго сакратара Манака Генара. Іх мэта –­ эксгумацыя целаў італьянскіх ваеннапалонных, якая адбудзецца на вайсковых могілках у Германтоўцах, Гарадзішчанскай гміны і Калесніках, Моўчадскай гміны. Адтуль парэшткі салдат будуць перавезеныя на італьянскія могілкі ў Варшаве. Баранавіцкае стараства шмат зрабіла для аблягчэння працы, прадпрынятай італьянскай амбасадай. З Навагрудскага ваяводства сюды таксама быў дэлегаваны ўраднік.

Kurjer Wileński

15 верасня

Смерць пад коламі цягніка

На чыгуначнай лініі Баранавічы-Палескія цягнік, што ішоў з Брэста, наехаў на 20-гадовага Фейрэля Ціялькова, жыхара Ляхавіч, які ад удару лакаматывам быў забіты на месцы.

Глядзіце агляды газэт за іншыя гады і месяцы

Якія вайсковыя часткі знаходзіліся ў Баранавічах

Гісторыя існавання Баранавіч неад’емна звязана з войскам. У розныя часы, пад рознай уладай у горадзе стаялі гарнізоны разнастайных вайсковых фарміраванняў розных краін і ўладароў. Гандаль і развіццё Баранавіч шмат у чым залежалі ад афіцэраў і салдат, якія кватаравалі тут. Гісторыя захавала не так многа інфармацыі пра вайсковыя часці горада. Пра некаторыя вядома больш, пра некаторыя амаль нічога. Паспрабаваў згадаць царскія і польскія вайсковыя адзінкі, з якімі звязана гісторыя горада.

Царскае войска

Заўрад-прапаршчык 118 пяхотнага Шуйскага палка ў Баранавічах

Першыя вайскоўцы з’явіліся ў мястэчку Баранавічы амаль адразу пасля заснавання чыгуначнай станцыі – недзе ў 1880-х гадах. У лесе насупраць Палескага вакзала былі раскватараваны другі і трэці чыгуначныя батальёны і 5-я рота чацвёртага чыгуначнага батальёна.

Кожны чыгуначны батальён складаўся з дзвюх будаўнічых і дзвюх эксплуатацыйных рот. Да таго ж нейкі час у Баранавічах стаялі два батальёны 118-га Шуйскага пяхотнага палка, гар-нізон якога знаходзіўся ў Слоніме.

Спачатку вайскоўцам даводзілася жыць у намётавым лагеры. Пасля былі пабудаваны баракі-казармы, частка якіх захавалася да нашага часу.

Пазней чыгуначныя батальёны былі аб’яднаны ў Чыгуначную брыгаду, якая неафіцыйна называлася Баранавіцкая. Брыгада мела сваю царкву, створаную ў 1890 годзе ў драўляным будынку сталовай (барак захаваўся да нашых дзён – на вул. Заслонава, 13). Царква змяшчала да 700 чалавек.

Падчас расейскай рэвалюцыі 1905 года салдаты чыгуначнай брыгады 10 снежня далучыліся да забастоўкі баранавіцкіх чыгунач-нікаў. Імі быў збіты генерал Арцем’еў, які прыйшоў супакойваць бастуючых. З генерала салдаты сарвалі пагоны.

Праз два дні ў Баранавічы прыбыло войска з Мінска, вайскоўцы арыштавалі найбольш актыўных удзельнікаў пратэстаў. У пачатку Першай сусветнай вайны Чыгуначная брыгада была накіравана на фронт.

Салдаты чыгуначнай брыгады каля станцыі Баранавічы-Палескія (паштоўка пач. XX ст.)

Баранавіцкія чыгуначныя батальёны

2-гі чыгуначны батальён быў сфарміраваны 25 красавіка 1877 года. Палкавое свята адзначалася 16 жніўня. Батальён

удзельнічаў у руска-турэцкай вайне 1877-1878 гадоў, дзе аднаўляў паўночна-турэцкую чыгунку, захопленую генералам Скобелевым. У руска-японскай вайне 1904-1905 гатоў салдаты батальёна займаліся пабудовай і рамонтам палкавой чыгункі ў раёне ад Ляояна да Куанчанцзы.

3-ці чыгуначны батальён быў сфарміраваны 12 лістапада 1876 года ў Маскве як ваенна-дарожны батальён. Палкавое свята адзначалася 8 лістапада. Батальён удзельнічаў у 1880-1890 гадах у будаўніцтве Луцкай чыгункі.

У 1910 годзе асобная Баранавіцкая палявая чыгуначная рота была перафарміравана ў 6 чыгуначны батальён з месцам дыслакацыі ў Баранавічах.

Войска польскае

Школа падафіцэраў 26 уланскага палка, 1935 год

Пасля заканчэння польска-савецкай вайны, напрыканцы 1920 года, Баранавічы ўвайшлі ў склад Польшчы. У 1921 годзе ў горадзе былі размешчаны 26 уланскі полк, 78 пяхотны полк, 9 дыві-зіён коннай артылерыі, І i IV дывізіёны 20-га палка лёгкай артылерыі (сам полк знаходзіўся ў Пружанах), 20 эскадрон піянераў. Таксама ў Баранавічах знаходзіўся штаб Баранавіцкай брыгады кавалерыі, якую пасля перайменавалі ў Навагрудскую брыгаду кавалерыі.

26 уланскі полк

Быў створаны ў Познані, як 215 Добраахвотніцкі Маршавы Полк ў ліпені 1920 года. Прымаў удзел у польска-савецкай вайне 1920 года. Пасля вайны перайменаваны ў 26 уланскі полк імя гетмана Вялікага Літоўскага Яна Караля Хадкевіча.

15 лістапада 1921 года полк быў накіраваны на кватараванне ў Баранавічы. У гэты час у расейскіх казармах у вайсковым гарадку знаходзіліся бежанцы, якія ўцякалі з бальшавіцкай Расіі. Таму полк да сярэдзіны 1923 года вымушаны быў кватараваць у Гарадзеі. За час знаходжання ў Баранавічах з 1923 па 1939 год займаў частку царскіх баракаў. У палку служылі афіцэры з усёй тагачаснай Польшчы, а большасць салдат тэрміновай службы паходзілі з Крэсаў (тагачасная назва Заходняй Беларусі і Украіны).

Полк быў вядомы па ўсёй Польшчы і лічыўся адным з найлепшых у войску. Акрамя добрых адзнакаў у баявой падрыхтоўцы, салдаты і афіцэры ўвесь час займалі першыя месцы на скачках і ў спаборніцтвах па кавалерыйскім майстэрстве. Вайскоўцы палка паказвалі выдатныя вынікі ў розных спартыўных спаборніцтвах. Напрыклад, у 1925 годзе жаўнеры палка занялі першае месца па стральбе. На спаборніцтвах у 1928 годзе ў Брэсце жаўнеры палка ва ўсіх спартыўных намінацыях трапілі ў тройкі лепшых. У красавіку 1934-га полк заняў першае месца на агульнавайсковых спаборніцтвах па боксе. Славіўся полк дасягненнямі ў фехтаванні.

Паручнік палка Андрэй Багамолец у 1933 годзе пераплыў на яхце «Даль» Атлантыку. Пачаўшы плаванне ў Гдыні, ён праз 89 дзён быў у Чыкага, дзе трапіў на Сусветную выставу, а яго яхта стала экспанатам на ёй.

З верасня 1939 падчас Другой сусветнай вайны полк разам з Наваградскай брыгадай кавалерыі прымаў удзел у баях з немцамі на мяжы Усходняй Прусіі. З цяжкімі баямі адыходзіў да румынскай граніцы. 27 верасня каля горада Самбор недалёка ад мяжы з Чэхаславакіяй і Румыніяй полк разам са сваёй дывізіяй сутыкнуўся з савецкім войскам, якое вызваляла Заходнюю Украіну. Падчас бою быў паранены камандзір дывізіі генерал Уладзіслаў Андэрс. Свежыя часці Чырвонай арміі пачалі цясніць стомленых ад баёў з немцамі польскіх жаўнераў. Пад вечар кіраўніцтва брыгады пастанавіла адыходзіць малымі групкамі да Румыніі. Большая частка тых групак трапіла ў палон да Чырвонай арміі. Пазней значная частка афіцэраў 26-га палка ўланаў загінула ў Катыні.

Сяржант 78 палка пяхоты на сучаснай вуліцы Заслонава, 1930 год

78 полк пяхоты
Сфармаваны ў лютым-красавіку 1920 годзе як Слуцкі Полк Стральцоў у складзе 2-й Беларуска-Літоўскай дывізіі. Прымаў удзел у польска-савецкай вайне 1920 года. Пасля вайны быў пераведзены ў Баранавічы. У 1921 годзе полк атрымаў нумерацыю польскага войска – 78 полк пяхоты.

Жыхары горада Баранавічы прафінансавалі ў 1923 годзе выраб штандара для палка. 1 чэрвеня 1923 штандар урачыста ўручыў палку генерал Люцыян Жалігоўскі.

З пачаткам Першай сусветнай вайны 1939 года 78 пяхотны полк уваходзіў у склад Арміі Модлін, якая займала пазіцыю на мяжы з Усходняй Прусіяй. З баямі полк адышоў да Варшавы, дзе прыняў удзел у абароне сталіцы Польшчы. Вайскоўцы палка склалі зброю пасля капітуляцыі Варшавы.

Хваля з паўмільёну ўцекачоў і мігрантаў захлынула Баранавічы. Тысячы з іх тут памерлі

Тысячы бежанцаў, што ірвуцца ў “шчаслівую” Еўропу, не навіна для Беларусі. Роўна 100 год таму, у 1921-22 гадах Баранавічы сталі цэнтрам, куды прыяджалі людзі, што вярталіся дахаты пасля Першай сусветнай вайны і польска-савецкай вайны. Больш за 500 тысяч чалавек, што ўцякалі з бальшавіцкай Расіі сядзелі на каратыне ў нашым горадзе. Дзясяць тысяч з іх памерлі ад тыфу і халеры тут, у лагеры рээвакуацыі.

Пасля заканчэння польска-бальшавіцкай вайны 1920 года ў Беларусь, якая патрапіла ў склад Польшчы, сталі вяртацца мільёны ўцекачоў, якіх пры адступленні рускага войска ў 1915 годзе прымусілі з’ехаць у глыб Расійскай імперыі.

Уцякаючы ад савецкай улады, людзі часта пакідалі ўсю сваю маёмасць, каб толькі вярнуцца на родную зямельку. Аднак першы прыём на Бацькаўшчыне цёплым назваць было нельга.

Рэпатрыянты, якія прыблі на граніцу, чакаюць пад голым небам у мароз на давзол далейшага падарожжа. Фота: Tygodnik Illustrowany, 1922, №6

Баючыся распаўсюду эпідэмій розных заразных хвароб, а таксама для рэгістрацыі ўцекачоў польскія ўлады стварылі ў Баранавічах адзін з галоўных цэнтраў па рээвакуацыі бежанцаў. Кожны, хто трапляў сюды, павінен быў праседзець у карантыне тыдзень.

Здаровых чакае мытная праверка рэчаў, што вязуць з бальшавіцкай Расіі. Фота: Tygodnik Illustrowany, 1922, №6

Уцекачы жылі ў бараках вайсковага гарадка – насупраць Палескага вакзала. Пасля месца хапаць не стала, і бежанцаў перасялілі ў вагоны, што стаялі побач.

Пасля мытнай праверкі людзі маглі пагрэцца каля дабрачыннай печкі, якая моцна дыміць. Фота: Tygodnik Illustrowany, 1922, №6

Толькі за першыя 9 месяцаў, з сакавіка 1921-га па студзень 1922 года, праз Баранавіцкі этапны пункт прайшло 350–400 тысяч чалавек, паведамляла газета “Беларусі звон” ад 13.01.1922 года. Штодня ў лагеры знаходзілася ад 4 да 15 тысяч чалавек. Былі часы, калі набівалася і 30 тысяч. Прытым што ў Баранавічах у той час жыло не больш за 10 тысяч насельніцтва.

Некаторыя, у гарачцы, не зважаючы на санітарныя правілы, п’юць з агульнага вядра са студняў з верхаводнай вадой. Фота: Tygodnik Illustrowany, 1922, №6

Згодна са статыстыкай 80% уцекачоў, што патрапілі ў Баранавічы, складалі праваслаўныя беларусы з Гарадзеншчыны. Па сацыяльным складзе гэта былі сяляне-хлебаробы. Інтэлігенцыі было вельмі мала, бо яна пакінула Савецкую Расію яшчэ ў пачатку Кастрычніцкага перавароту.

Хворых на тыф перавозяць аўтамабілямі ў шпіталь. Фота: Tygodnik Illustrowany, 1922, №6

Бежанцаў прывозілі на савецкіх цягніках да Стаўбцоў, дзе ў літаральным сэнсе выкідалі за дэмаркацыйную лінію разам з трупамі. Там людзей збіралі польскія ўлады, садзілі на цягнік і везлі ў Баранавічы.

У былых мураваных артылерыйскіх казармах няма гігіенічных умоваў для жылля. Фота: Tygodnik Illustrowany, 1922, №6

“Санітарны стан усіх уцекачоў не падаецца да апісання. Хваробы заразныя: тыфы ўсіх трох разрадаў, цынга, малярыя, крываўка – знаходзяць сабе якраз падхадзячы грунт і пашыраюцца. Нярэдкі выпадкі смерці і ад агульнага схудзення, – пісаў “Беларускі звон”. – З усяго ліку ўцекачоў, прапушчаных праз Баранавічы, памерла каля 3–4 тысяч чалавек; падчас маразоў штодня памірала 200–300 чалавек. Былі выпадкі, калі замярзалі цэлыя вагоны за адну ноч. З 26 на 27 снежня ў шпіталі памерла каля 40 чалавек”. Больш за ўсё цярпелі дзеці да 15 год і старыя людзі.

Памерлыя ў шпіталях, зваленыя бязладна, чакаюць пахавання. Не даехалі… . Фота: Tygodnik Illustrowany, 1922, №6

Санітарнай справаў у лагеры кіравала арганізацыя NNK, якая адгарадзіла дротам абшар, дзе жылі ўцекачы. Пад шпіталь на 300 асобаў аддалі стайні.

Тыф косіць усіх. На адным ложку ляжаць хворая маці і яе трое дзяцей. Фота: Tygodnik Illustrowany, 1922, №6

Адзначалася, што большасць смерцяў адбывалася з-за хваробаў прывезеных з Расіі. Людзі ўтойвалі заразных у сям’і, баючыся, каб хворых не забралі. Чалавек паміраў падчас паездкі ў вагоне, ляжаў там 3–4 дні і заражаў усіх прысутных. Напрыклад, з 1300 уцекачоў у эшалоне з Саратава ў Баранавічы даехалі жывымі толькі 512 чалавек.

Толькі шчасліўчыкі патрапяць у намёты, дзе могуць пражыць некалькі тыдняў. Фота: Tygodnik Illustrowany, 1922, №6

Першых памерлых хавалі на баранавіцкіх могілках (цяпер плошча Леніна) у трунах. Пазней за 30 крокаў ад шпіталя паставілі доўгія палаткі з брэзенту, куды нябожчыкаў складалі ў груды. Пасля памерлых адвозілі на могілкі і закопвалі ў агульнай яме. Як сцвярджаў баранавіцкі святар айцец Павел, які адпяваў нябожчыкаў, былі дні, калі трупярня (150 на 60 метраў) цалкам запаўнялася целамі памерлых. Пахаваннем і пераносам нябожчыкаў займаліся самі ўцекачы. Пазьней у польскіх СМІ пісалі, што агулам у Баранавічах памёрла каля 10 000 чалавек!

Часта можна бачыць, як з намётаў выносяць трупы замерзлых дзяцей. Фота: Tygodnik Illustrowany, 1922, №6

На ўсіх памерлых заводзілі асобныя дакументы – “карты смерці”. Карэспандэнт “Беларускага звону” бачыў цэлыя стосы такіх картак.

Адразу пасля прыезду ў лагер бежанцы рэгістраваліся. Усе прыехаўшыя мыліся ў лазні, ім рабіліся прышчэпкі ад розных хваробаў, праводзілася дэзінфекцыя адзежы. Але ўцекачоў было так многа і жылі яны ў такіх сціснутых умовах, што былі выпадкі, калі заражаліся і паміралі людзі, што прыехалі ў Баранавічы здаровымі. Ад вошай не было спасу. Як пісаў “Беларускі звон”, за бежанцамі назіраў толькі адзін наглядчык з пугаю ў руках. Ён і кіраваў усімі ўцекачамі. Бежанцам не было чым заняцца, і яны бадзяліся па лагеры.

Дэзінфекцыя рэчаў рээмігрантаў у Баранавічах. Фота: Tygodnik Illustrowany, 1922, №14

У Баранавічах над уцекачамі апекаваліся розныя грамадскія аб’яднанні. “Амерыканскі камітэт дапамогі дзецям” праводзіў інтэнсіўную працу. Нейкі час працаваў амерыканскі Чырвоны крыж. Амерыканская арганізацыя YMCA спрабавала ладзіць культурныя праграмы – ставіла спектаклі.

Кожны уцякач атрымліваў у дзень паўкілаграма хлеба і гарачы суп. На ўсіх бежанцаў была адна кухня. Людзям даводзілася стаяць у чарзе 8–12 гадзін.

Хлеб даводзіцца чакаць, доўга мерзнучы ў чарзе. Фота: Tygodnik Illustrowany, 1922, №6

У сярэднім людзей трымалі тыдзень у Баранавічах, пасля чаго яны з новымі дакументамі раз’язджаліся па дамах. Паліцэйскія праводзілі свае праверкі прыбыўшых і адсылалі назад у СССР “непажаданых элементаў”. І вось гэтага больш за ўсё баяліся бежанцы.

Рэпатрыянты з пакорай прымаюць свой лёс. Фота: Tygodnik Illustrowany, 1922, №6

Адзінай згадкай пра тыя падзеі ў нашым горадзе цяпер застаецца абеліск, усталяваны на магіле 182 супрацоўнікаў рэпатрыяцыйнага этапу ў Баранавічах, якія загінулі, працуючы з уцекачамі. Дакладнай лічбы памерлых бежанцаў на сёння няма.

Абеліск на магіле 182 супрацоўнікаў рэпатрыяцыйнага этапу ў Баранавічах. Фота: Руслан РАВЯКА

Будынак на Брэстскай, 184 – рэтраспэктыва 1917-2013 гг

Нямецкія жаўнеры каля будынку ў 1917 годзе.

Паштоўка часоў Першай сусьветнай вайны, 1917

І сучасны выгляд камяніцы.

Жыды ў Баранавічах (гісторыя)

Жыды пачалі сяліцца ў Баранавічах ад пачатку яго заснаваньня. Да вайны яны складалі значную частку насельніцтва гораду. Большасьць зь іх загінула пад час вайны. На сёньня гэтая значная частка гісторыі Баранавічаў забытая і мала каму вядома. 

За царскім часам

Баранавіцкія грабары на жыдоўскіх могілках. Нямецкая паштоўка часоў 1 сусьветнай вайны.

Афіцыйны дазвол на жыльлё жыдам быў дадзены толькі ў 1903 годзе – яны маглі сяліцца толькі ў Старых Баранавічах (цяпер ваколіцы станцыі Баранавічы-Цэнтральныя).

Але амаль ад заснаваньня станцыі Развадава (Баранавчіы-Цэнтральныя) побач стаяла карчма Шаі, які збудаваў тут дом найперш сабе, а потым некалькі будынкаў для здачы ў наём. Побач з карчмою Шаі пачалі будавацца дамы іншых жыдоў, сярод якіх вядомасьць набыў Ізраэль Вялікі. У карчме затрымліваліся жыдоўскія рамізьнікі, званыя балаголамі, што вазілі галоўным чынам чыгуначныя шпалы. У гэты час пашыраўся гандаль коньмі, якіх везьлі за граніцу. Карчмар Шая, быў майстрам апавяданьня, затрымліваліся ў яго ахвотна таксама і дзеля таго каб паслухаць. Штораз часьцей пачалі заглядаць сюды купцы збожжа і дрэва.

У 1886 годзе ў Баранавічы прыбыў з Быценя Капялёвіч — рэзьнік для выкананьня забойства кашэрнай жывёлы. У 1887 годзе да гораду прыбыў рабін Любчанскі, а ў 1888 годзе паўсталі жыдоўскія могілкі пры вуліцы Графскай (Чарнышэўскага), тады акурат за мястэчкам. Да іх узьнікненьня спрычынілася трагічнае ўтапленьне ў тым годзе двух хлапцоў, сярод якіх быў і сын прыехаўшага нядаўна рабіна. Прыкладна тады ж была збудавана і першая сынагога.

Баранавіцкі жыд, нямецкая паштоўка часоў 1-й сусьветнай вайны.

У 1898 годзе зь Менску прыехаў Зімл Мінц (Zimł Minc), прадстаўнік Усежыдоўскай Канфэрэнцыі Сыяністаў. Да 1906 году ён узначальваў баранавіцкую філію, пасьля чаго зьехаў ў ЗША, а адтуль да Палестыны. Сыяністычнаму руху процістаялі артадаксальныя жыды. У 1899 годзе была заснаваная жыдоўская бібліятэка, а пры ёй чытальня пад кіраўніцтвам Лімана. Толькі значна пазьней пачалі стварацца сыяністычныя прамілітарыстычныя арганізацыі.

У 1899 годзе да Баранавіч прыехаў Разэнбойм (Rozenbojm) — чалавек, што зьбіраўся далучаць жыдоў да ідэі сыянізму. У 1906 годзе ён нават быў абраны ў расейскую Дзяржаўную Думу. Была пабудаваная сыяністычная школа.

Іншай палітычнай плыньню у жыдоўскім асяродку былі сацыялісты, рэпрэзэнтаваныя галоўным чынам праз Бунд.

У 1908 годзе Баранавічы наведаў Шалом-Алейхем, які атруціўся ў мясцовым гатэлі і ледзь не памёр. Пасьля мястэчка было згадана ў апавяданьні «Баранавічы». Будынак на вуліцы Камсамольскай цяпер мае памятную дошку пра тую падзею.

Першая сусьветная вайна

Пад час знаходжаньня ў горадзе Стаўкі вярхоўнага галоўнакамандуючага баранавіцкія жыды пастаўлялі туды прадукты. Аднак пасьля паразаў расейскага войска габрэйская грамада была абвінавачаная ў віжоўстве і аддаленая ад Стаўкі. Некалькі чалавек было арыштавана. Толькі пасьля прыезду з Масквы галоўнага рабіну Расеі й гутарак з вайсковымі ўладамі былі адноўлены разарваныя кантракты. Напружаньне ўзьнікла на нейкі час ізноў, калі ў праяжджаючы царскі аўтамабіль выпадкова трапіў мяч гуляючых побач жыдоўскіх дзяцей. У першы момант з гэтага зрабілі справу аб замаху, узьнялі на ногі ворганы бясьпекі. Аднак пасьля на гэтае здарэньне забыліся.

Пасьля адыходу расейскага войска і выгнаньня ў бежанства праваслаўнага насельніцтва ў Баранавічах сярод жыхароў жыды склалі 90%. Раніцай 24 верасьня 1915 жыхары выйшлі на вуліцы паглядзець на нямецкае войска. Сярод кайзераўскіх жаўнераў таксама было шмат жыдоў. Гэта спарадзіла аптымізм, але адзін нямецкі габрэй-афіцэр папярэдзіў: «Жыды, ня цешцеся. Гэта яшчэ не Мэсыя!».

Як бамбавала Баранавічы савецкая авіяцыя ў 1944 годзе

Баранавічы зьяўляюцца значным чыгуначным вузлом. Гэтая вялікая перавага нашага горада, але былі часы, калі тое рабілася для мястэчка і вялікім няшчасьцем.

Выпіска з газэты “Красная звезда”, 1944

У ХХ ст, пад час любых вайсковых дзеяньняў Баранавічы спрабавалі разбамбіць. Пачалося тое яшчэ ў Першую сусьветную вайну – калі расейскія “Ільі Мурамцы” кідалі бомбы на Цэнтральны і Палескі вакзалы.

З пачаткам Другой сусьветнай вайны немецкія самалёты ўпершыню кідалі бомбы на наш горад 15 верасьня 1939 года. Іх мэтаю была станцыя Баранавітчы-Цэнтральныя і радыёстанцыя.

Пасьля нападу фашыстаў на СССР, з першых дзён вайны да самага захопу 27 чэрвеня 1941 адбываліся шматлікія бамбаваньні горада.

Пад час апэрацыі “Багратыён” ў 1944 годзе савецкая авіяцыя таксама пачала бамбіць горад. Так 28 чэрвеня за 10 дзён да вызваленьня горада савецкія бамбардзірроўшчыкі ськінулі на наш горад сотні бомбаў. Згодна гэтай зацемкі, пажары горада былі бачны лётчыкамі за 150 км – калі тое праўда – гэта адлегласьць да Менска.

Вось як згадвае падобныя налёты Аляксей Кот у мемуарах “Отечества крылатые сыны“:

17 июня дивизия получила приказ организовать налет на аэродром немцев в Барановичах. Почти в каждом полете на эту цель у нас были либо потери, либо повреждения самолетов. Это и неудивительно. Большое количество зенитной артиллерии, десятки прожекторов, ночные истребители защищали [227] важные объекты — большой железнодорожный узел, крупную авиабазу.

Чтобы достичь максимального эффекта налета, полковник Бровко задумал маневр, который должен был отвлечь внимание врага от аэродрома Барановичи, создать у него впечатление, будто советские самолеты собираются бомбардировать железнодорожный узел.

Вылет начался в сумерках. За 15 минут до вылета основной группы в небо поднялись экипажи Героя Советского Союза Николая Краснова и лейтенанта Ильи Мусатова. Мы с майором Подобой выполняли функции контролера. Кроме бомбардирования цели, нам предстояло установить результаты ударов полков дивизии по объектам врага. Под самолетом проплывает земля Белоруссии. Пинские леса, озера, болота. Край героев-партизан. Внимательно наблюдаем за воздухом. В любую минуту могут появиться «мессершмитты». Как раз над этим районом недавно был сбит самолет Николая Жугана.

…Итак, мы приближались к Барановичам. Как предусматривалось планом командира дивизии, самолеты Краснова и Мусатова появились над железнодорожным узлом. Штурманы Федор Василенко и Артем Торопов сбросили на цель фугасные и зажигательные бомбы. На узле возникли взрывы, загорелись вагоны. Вражеская ПВО сосредоточила свое внимание на защите станции. Открыли огонь зенитки, забегали по небу лучи прожекторов, в воздух поднялись и направились в район узла истребители. Замысел командира дивизии удался. Краснов и Мусатов, закончив работу, взяли курс на свою территорию.

А в это время на вражеский аэродром вышла основная группа бомбардировщиков. Удар оказался внезапным и сокрушительным. Когда мы приблизились к аэродрому, освещенному САБами, на летном поле уже виднелись пятнадцать больших пожаров. Сбросив бомбы, мы отошли в сторону и стали кружить недалеко от города. Внизу горели фашистские самолеты, аэродромные сооружения, складские помещения. Туда все еще падали бомбы.

— Алексей! — слышу голос командира, — что это [231] за осветительные бомбы над Барановичами? Какие-то маленькие…

Я посмотрел в сторону города. Там, выше наших самолетов, висели небольшие САБы. Кто их сбросил? Зачем?

— Григорий Ефимович! По-моему, это САБы не наши. Мы сбрасываем серийно, по 5–10 бомб в серии. А это одиночные. Наверное, это работа истребителей врага. Создают себе условия для поиска наших самолетов.

— Похоже на это, — отвечает командир. — Надо разобраться и принять какие-то меры.

После наши догадки подтвердились. Немцы применили новый тактический прием. Если раньше они рассчитывали только на случайные встречи истребителей с бомбардировщиками в районе цели, то теперь активно используют радиолокацию, умело организуют взаимодействие истребителей с прожекторами и зенитной артиллерией. И вот сегодня — истребители стали применять еще и САБы.

23 июня 1944 года началось большое наступление советских войск в Белоруссии. Согласованные по времени и месту удары наземных частей и авиации завершились быстрым прорывом обороны противника и разгромом его сил. Бомбардировщики АДД наносили удары по железнодорожным узлам Минск, Барановичи, Осиповичи. Движение на дорогах было парализовано.

в. Жабінцы ў Першую сусьветную вайну

Вось патрапіў у маю калекцыю такі здымак.

Беларускі мужык разам з двума нямецкімі жаўнерамі часоў Першай сусьветнай вайны. Пастановачнае фота побытавай сытуацыі. Відаць стаялі недзе ў 1915-1918 гг гэтыя немцы ў хаце селяніна – адпачывалі пасьля знаходжаньня на перадавой. Зрабілі здымак для сваіх родных і падаравалі адзін гаспадару.
Сам здымак так і падпісаны “Память войны руссконемецкой”

Дзякаваць Богу, гаспадар быў пісьменны і пакінуў тлумачальны надпіс. Ззаду чытаем: “Николай Лопутъ. Деревни Жабинцы, Городической волости, Новогрудского уезда, Минской губ.”

Няма цяпер відаць ня той хаты, не засталося і сьлядоў ад гэтых людзей. Толькі гэты здымак фармату паштоўкі з Мікалем Лопуцям басанож на ганку сваёй хаціны.  Дарэчы, вёска цяпер уваходзіць у Гірмантаўскі сельсавет.

Стаўка Вярхоўнага Галоўнакамандуючага, Баранавічы, 1914

Каля вайсковай царквы (цяпер вул. Заслонава) . Сярод прысутных: французкі генэрал дэ Лагіш (3-ці зьлева), японскі генэрал Аба (5-ы зьлева), начальнік ангельскай вайсковай міссыі брыгадны генэрал Вільямс (6-ы зправа).

Ужо пісаў неяк раней пра прыезд у Баранавічы кайзэра Вільгэльма ІІ. Прыйшоў час згадаць і  іншых царственных асобаў – Мікалая ІІ і князя Мікалая Мікалаевіча.

Вярхоўны галоўнакамандуючы , вял. князь Міклай Мікалаевіч пад час агляду войска. Відаць званіца, каля вайсковай царквы (цяпер барак на вул. Заслонава)

Стаўка Вярхоўнага Галоўнакамандуючага — ворган вышэйшага палявога кіраваньня войскам і месцазнаходжаньне вярхоўнага галоўнакамандуючага ўзброенымі сіламі Расеі на тэатры баявых дзеяньняў пад час Першай сусьветнай вайны 1914—1918 гг..

Вярхоўны галоўнакамандуючы Мікалай Мікалаевіч накіроўваецца на агляд войска каля званіцы.

Ад пачатку вайны Стаўка знаходзілася ў Баранавічах. Пасьля імклівага наступу немцаў і набліжэньня да нашага гораду Стаўка  ад 8(21) жніўня 1915 да 25 лютага 1918 была ў Магілёве, пасьля ў Арле. 16 сакавіка 1918 Стаўка была ліквідаваная.

Салдаты лейб-гвардыі Гусарскага палка пояць каней каля водаразборнага крану ля казармы на тэрыторыі Стаўкі.

Вярхоўным галоўнакамандуючым расейскага войска быў вялікі князь Мікалай Мікалаевіч, а цар мікалай ІІ проста наведваў Стаўку колькі разоў, можна так сказаць – у рэклямных мэтах: каб узьняць баявы дух салдат і даведацца, як справы на фронце.

Выгляд цягніка Вярхоўнага галоўнакамандуючага у Баранавіцкай стаўцы.

Здымкі рабіліся відаць таксама ў рэклямных мэтах,  для расейскіх часопісаў і газэт. Але паказваюць нам тыя забытыя старонкі гісторыі горада і вайсковага гарадка .

Імпэратар Мікалай ІІ пад час агляду лейб-гвардыі Коннага палка у Стаўцы 25.10.1914

На жаль, старыя баракі, што бачылі апошняга русага імпэратара,  паціху зьнішчаюцца і праіснуць відаць  ужо нядоўга.

Выгляд тэрыторыі Стаўкі.

Гаспадарчыя забудовы Стаўкі.

Імпэратар Мікалай ІІ вяртаецца з агляду каней 2-га эскадрону. Стаўка, 24.10.1914

Фотаздымкі з Расейскага архіву кінафотадакумантаў

Баранавіцкія сувэніры для немцаў

На іншаземных інтэрнэт-аўкцыёнах часам зьяўляюцца розныя рэчы, што вырабляліся для акупантаў у нашым горадзе.

Скрынка 1916 году з надпісам “Баранавічы” па-нямецку.

Так, можна пабачыць драўляную скрынку, зробленую падчас Першай сусьветнай вайны – у 1916 годзе.

Куфэрак 1943 году з надпісам “Баранавічы”

Ці некалькі малых куфэркаў ужо зь іншай вайны – з 1943 году.

Калядны куфэрак 1943 года з надпісам “Баранавічы”.

Ці выраблялі гэта на продаж баранавіцкія майстры, ці самі немцы – сёньня ўжо невядома.