Травень 1932. Газэты пра Баранавічы

Рамізнік з пасажырам на вуліцы Нарутовіча (цяпер Камсамольская), 1936 год. Ззаду відаць кінатэатар Apollo – цяпер пляцоўка паміж гатэлямі “Марыінскі” і “Гарызонт”. Здымак з архіву Сяргея Русака

Kurier Nowogródzki

1 мая

Злая варажба

Некалькі дзён таму да Тэадоры Галінскай, якая жыве на вуліцы Азёрнай (назва засталася дасюль), 15, зашлі 2 вандроўныя цыганкі, якія прапанавалі ёй за невялікую плату паваражыць. Галінская, як і ўсялякая звычайная кабета, што цікавіцца сваёй недалёкай будучыняй, пагадзілася на цыганскую варажбу.

Незнаёмкі загадалі падаць поўную мядніцу (медны таз) вады, дасталі свечы зялёнага колеру і, запаліўшы іх, пачалі ліць воск на ваду, а дымам ад свечак абкурваць Галінскую. Праз некалькі секунд гаспадыня страціла свядомасць і пачала падпарадкоўвацца загадам цыганак. Прынесла ў пакой усе свае каштоўныя рэчы і біжутэрыю ды аддала вядзьмаркам усё, што яны хацелі.

Праз нейкі час Галінская ачомалася і пабачыла, што цыганкі сышлі ў невядомым накірунку з усёй біжутэрыяй і грашыма. Засталася толькі мядніца з вадою, у якой плавалі дзіўныя кавалкі воску. Толькі цяпер Галінская зразумела, што была проста ашуканая.

Падалася ў пастарунак паліцыі, дзе паведаміла аб крадзяжы і склала падрабязнае апісанне ашуканак. Толькі вось ці атрымаецца цяпер затрымаць спрытных варажбітак, цяжка сказаць, бо, верагодна, Галінская задураная невядомым дымам не зможа ў сапраўднасці пазнаць тых цыганак.

3 мая

З жыцця кааператыву “Сноп” у Вольна

У памяшканні клубу ў Вольна адбылося вельмі важнае паседжанне чальцоў кааператыва “Сноп” пры ўдзеле інспектара Аб’ядання спажыўцоў – пана Будзькі.

Кіраўніцтва кааператыву склада справаздачу за 1931 год, якая была закрыта з прыбыткам 679 злотых. Усю гэтую суму вырашылі накіраваць на будаўніцтва ўласнага дому, якое пастанавілі распачаць ужо сёлета. Для гэтага быў створаны Камітэт пабудовы дому. Належыць адзначыць, што ў гэтых цяжкіх варунках эканамічнага крызісу кааператыў “Сноп” добра завіваецца, дзякуючы інтэнсіўнай працы кіраўніка кааператыва Уладзіслава Урбановіча і чальца з кіраўніцтва пана Макарэвіча.

Падкідыш

На верандзе на алее Післудскага знайшлі немаўля-хлопчыка, узросту прыкладна 5 месяцаў, якога кінула яго маці.

 5 мая

Першамай у Баранавічах

Голасна абвешчанае сацыялістамі святкаванне 1-га мая ў Баранавічах выйшла вельмі мізэрным. Нешматлікае шэсце, якое складалася ў асноўным з маленькіх груп, рушыла ад будынку “Jutrzni” на кірмаш, дзе было сказана некалькі прамоў не вельмі шматслоўных. Наогул 1-га мая ў Баранавічах прайшло вельмі спакойна, без ніякіх здарэнняў.

Сацыялістычная газета Robotnik 10 мая зусім па-іншаму апісала гэтую імпрэзу

Святкаванне сёлета 1 мая ў Баранавічах Сацыялістычная партыя Польшчы (PPS), Бунд і Паалей Цыон («Працоўныя Сіона») правялі найлепей за мінулыя гады. У шэсці ўзяло ўдзел каля 3000 чалавек, а ў мітынгу на кірмашы – болей за 5000. Гарадская адміністрацыя зрабіла ўсё, каб адхіліцца ад удзелу ў маніфестацыі. Тых, хто з вёсак накіроўваўся на мітынг, страшылі пакараннем і не пускалі ў Баранавічы.

Пад чыстым небам прамаўлялі Махай, Мукасей, Канігзбер, Лапінскі, Лахоўскі і Ружанскі. Пасля прамовы калона рушыла па вуліцам горада на чале з аркестрам.

Падчас прамоў на кірмашы паліцыя адлоўлівала вучняў, хапаючы іх сярод слухачоў!

Увечары адбылася ўрачыстая Акадэмія, якая скончылася танцамі. Рабочыя і работніцы, палякі, жыды, беларусы і расейцы ахвотна адпачывалі.

8 мая

Анонс першага баксёрскага матчу

Намаганнямі 78 пяхотнага палка разам з павятовым камендантам PW (Przysposobienie Wojskowe – вайсковая падрыхтоўка) у Баранавічах адбудзецца першы турнір па боксу 8 мая, а 13-й гадзіне ў Рашынскім лесе (казармы Касцюшкі – цяпер Вайсковы гарадок). У ім возьмуць удзел спартоўцы з 78 пяхотнага палка (Вайсковы спартовы клуб), 26 уланскага палка (каманда “Стралец”) і мясцовага спартовага клубу “Макабі”. Гэта першая падобная імпрэза ў Баранавічах, якая павінна зацікавіць мясцовых жыхароў. Уваход у лес каштуе вельмі танна – усяго па 50 грошай з чалавека.

Свята пасадкі дрэваў

4 мая адбылося ў Баранавічах “Свята пасадкі дрэваў”, у якім ўзялі ўдзел усе мясцовыя сярэднія школы і аддзел Аб’яднання Стралецкага. А 9-й гадзіне раніцы каля Помніка невядомаму жаўнеру (цяпер клумба на вул. Савецкай, насупраць гатэлю “Горизонт”) ксёндз-вікарый Лявон Спакач асвяціў дрэвы, пасля чаго зрабіў прамову, у якой заахвоціў прысутных да апекі над высаджанымі ў гэты дзень дрэвамі, як гэта робіцца ў заходняй частцы Польшчы.

Пасля выканання гімну школьным аркестрам прамовіў намеснік старасты Генрык Курачыцкі і школьны інспектар Ставовы. Затым школьнікі разабралі складзеныя тут дрэўцы, якія прывезла дарожная служба, і пад наглядам знаўцаў пачалі высаджваць дрэвы ў загадзя прыгатаваныя ямкі. Высаджана больш за 600 саджанцаў на вуліцах: Шасовай (Брэсцкая), Касінераў (Войкава), Мінскай (Прытыцкага), Рынкавай (Фраленкова) і Шырокай (Тэльмана).

Першыя два дрэвы высадзілі намеснік старасты Генрык Курачыцкі і школьны інспектар Ставовы на вуліцы Міцкевіча (цяпер Леніна), каля Помніка невядомаму жаўнеру. Кожны з удзельнікаў навязаў да свайго дрэва картку з прозвішчам і абавязаўся даглядаць яго.

Падкідыш

Ужо другі раз у Баранавічах на верандзе па адрасе Нарутовіча, 88 (цяпер Камсамольская) знойдзена немаўля. Побач з дзіцём была картка з надпісам: “Макух Толя, 8 месяцаў”.

10 мая

Бура з градам над Баранавічамі

Сёння ўночы над баранавіцкім паветам прайшла нечаканая бура з перунамі і градам. У вёсцы Вольна пярун ударыў у гаспадарчыя забудовы, забіў кабылу, спаліў хлеў і канюшню з інвентаром. Падчас акцыі тушэння пажару моцна пацярпеў гаспадар спаленых будынкаў Якуб Валожын.

Баксёрскі матч

Упершыню ў Баранавічах адбыўся баксёрскі матч, арганізаваны 78 полк пяхоты і камендатурай павятовага PW.У ім прынялі ўдзел 22 спартоўцаў мясцовых клубаў і аб’яднанняў. Упершыню арганізаваная такая імпрэза прыцягнула вялікую ўвагу жыхароў горада. Пры мясцовых спартовых клубах цяпер утвараюцца баксёрскія секцыі.

13 мая

Святатацтва ў парафіяльным касцёле

Сёння ўночы адбыўся ўзлом парафіяльнага касцёлу ў Баранавічах. Святатаццы скралі з табернакулума некалькі дзесяткаў аплатак і некалькі штук гастыі, пакінуўшы на месцы дарагія прыборы для літургіі. У тую самую ноч злодзеі ўламаліся ў царкву ў вёсцы Вялікія Лукі, але спужаныя раней часу не паспелі нічога скрасці.

18 мая

Вясна ў Баранавічах

Пасля пахмурных і дажджлівых дзён у Баранавічах і на тэрыторыі павету ўсталявалася цёплая і лагодная вясна. У самім горадзе Магістрат, нягледзячы на эканамічны крызіс, вырашыў высадзіць кветнікі каля: будынку стараства, Польскага банку, калоніі ўраднікаў, помніка Невядомаму жаўнеру, што значна ўпрыгожыць Баранавічы.

Адно кепска, што горад дасюль не мае цыстэрны для паліву вуліц, што моцна адбіваецца на прахожых і шпацыруючых, якія вымушаны душыцца цэлымі хмарамі пылу, якія ўздымаюць дворнікі, выконваючы свае штодзённыя абавязкі па падмятанню.

19 мая

Першы кегельбан на Крэсах – у Баранавічах

Адбылося  урачыстае адкрыццё кегельбану, пабудаванага Вайсковым кааператывам (казармы Траўгута – Вайсковы гарадок) у Баранавічах. Гэта яшчэ адзін спартовы аб’ект у горадзе, дзе іх увесь час робіцца ўсё болей.

Выпадкі і здарэнні

Хвалі Жлобінскага возера вынеслі на бераг цела ўтопленага немаўляці. Паліцыя шукае цяпер яго маці.

Герш Еўрфановіч (Шаптыцкага, 18 – цяпер Савецкая) паведаміў у паліцыю, што нейкі Сяргей Ганчарык прыйшоў да яго ў майстэрню і папрасіў прыкруціць да ровара новыя балотнікі, пасля чаго нечакана ўцёк з памяшкання, не заплаціўшы.

Некалі дзён таму на шкоду Вольгі Шкодзік (вул. Т. Галуўкі, 6 – Куйбышава) яе сусед Берка Палячок разабраў сцяну складу і скраў у яе дошкі, якімі тапіў печку. Шкода склала некалькі дзесяткаў злотых.

Спорт у Баранавічах

14 мая на спартовай пляцоўцы спартовага клубу “Макабі” адбыўся футбольны матч паміж вайсковым спартовым клубам “78 полк пяхоты” і СК “Макабі”. Нягледзячы на тое, што гэта была таварыская сустрэча, гледачоў хапала.

Першая сустрэча двух самых магутных мясцовых футбольных каманд дае падставы для разважанняў і не можа быць падставай для прагнозаў на будучыню, калі адбудзецца барацьба за чэмпіёнства ў горадзе Баранавічы. Свежаствораная каманда ВКС “78 п.п.” валодае салідным матэрыялам, але як звычайна бракуе тут прафесійных навыкаў, у тым ліку тэхнічнага майстэрства. Затое “Макабі” валодае добрай тэхнікай, але не выкарыстоўвае найлепшыя сітуацыі. Цэлы матч “Макабі” меў перавагу на полі, але не мог выкарыстаць свае надзвычайна карысныя пазіцыі. У той самы час ВКС “78 п.п.”, найперш дзякуючы падтрымцы знакамітага галкіпера і некалькіх дасканалых гульцоў, прабівалі адну брамку за другой.

Вынік неспадзявана быў на карысць “78 п.п.” – 7:0 (4:0).

Аднак не азначае тое, што ВКС “78 п.п.” павінен спачываць на лаўрах сваёй сілы. Трэба адзначыць, што СК “Макабі” з’яўляецца грозным супернікам і можа нанесці паразу ў афіцыйных сустрэчах, бо тэхнічна значна пераўзыходзіць вайсковую каманду.

У выніку гэтай сустрэчы “78 п.п.” павінен заняцца сур’ёзнымі трэніроўкамі, каб выправіць хібы, якімі скарыстаецца супернік.

20 мая

Суд над шпіёнамі

Навагрудскі акруговы суд на выязной сесіі ў Баранавічах разгледзеў справу двух братоў Мікалая і Габрыеля Чыгіроў, жыхароў Стаўпецкага павету, якія абвінавачваліся ў шпіёнстве на карысць іншай дзяржавы. Суд разгледзеў доказы іх віны і асудзіў абодвух падсудных да кары смерці праз павешанне. Абарона падала апеляцыю да пана прэзідэнта аб змяненні вырака.

21 мая

Як выканалі вырак смерці ў Баранавічах

20 мая, а 12.30, быў выкананы вырак смерці праз павешанне адносна Мікалая Чыгіра, жыхара Стаўпецкага павету. Вырак выканаў памочнік ката Браўн на тэрыторыі карна-следчай турмы ў Баранавічах. Асуджаны перад смерць плакаў увесь час. Яго малодшы 19-гадовы брат Габрыель Чыгір быў памілаваны панам прэзідэнтам Рэчы Паспалітай, і кара смерці была замененая на бестэрміновую турму пад строгім наглядам.

22 мая

Батальная сцэна ў Баранавічах

22 мая (у нядзелю), а 16 гадзіне, на пляцу Легіёнаў у казармах Касцюшкі (знаходзіўся паміж сучаснымі вуліцамі Заслонава, Арджанікідзе, Ракасоўскага, Камарова) адбудзецца пастаноўка масштабнай батальнай сцэны “1920 год. Цуд над Віслай” паводле сцэнара Яна Пянткоўскага, якая прадставіць змаганне з бальшавіцкай агрэсіяй. Акрамя артыстаў у пастанове возьмуць удзел аддзелы Брыгады кавалерыі, артылерыя і пяхота – агульнай колькасцю 700 чалавек. Уваход каштуе ад 50 грошай да 2 злотых. 

Надзвычайнае паседжанне гарадской рады

У баранавіцкім магістраце адбылося надзвычайнае паседжанне гарадской рады на чале з бурмістрам – панам інжынерам Віннікам. Адразу быў разгледжаны ліст Павятовага аддзелу у справе тэндару на будаўніцтва гарадской рэзні (цяпер мясакамбінат). Мінулы тэндар не быў прызнаны Павятовым аддзелам, бо не былі выкананыя ўсе законныя фармальнасці. Гарадская рада ўхваліла правядзенне новага тэндару, аб якім паведамяць у прэсе.

Пасля была разгледжана справа пабудовы ў гарадскім парку (цяпер Стары парк) пляцоўкі для спорту і імпрэз для адпачынку. Рада разгледзела магчымасці павысіць сродкі, выдаткаваныя на пабудову пляцоўкі. З-за таго, што кошт будовы пляцу значна вышэйшы, за грошы, якія можа выдаткаваць гарадскі бюджэт, рада пастанавіла ў кожны святочны дзень ладзіць у парку канцэрты з вельмі малымі цэнамі на ўваходныя квіткі – не больш за 20 грошай з асобы і 10 грошай з моладзі. Прыбытак ад гэтага пойдзе цалкам на будаўніцтва спартовай пляцоўкі. Канцэрты будзе даваць вайсковы аркестр з ласкавай згоды камандавання 26 уланскага палка, што стаіць у Баранавічах. Гэткім чынам ініцыятыва пана бурмістра інж. Вінніка ажыццявіцца яшчэ сёлета з вялікай карысцю для спорту.

Трэба адзначыць, што будаўніцтва тэніснага корту ў парку гэтай вясной ужо скончана, і ён перададзены для грамадскага карыстання.

23 мая

Аблава ў Баранавічах

Следчыя органы ў Баранавічах мінулай ноччу ладзілі аблаву па хованках і малінах, а таксама ў іншых падазроных месцах горада і на перыферыі.

У выніку аблавы арыштавана 13 чалавек без дакументаў. Акрамя таго, знойдзены скрадзены ровар, які хавалі ў адным з пустых вагонаў, што стаяў на запасных шляхах на таварнай станцыі. Зладжанае сачэнне за роварам прынесла вынік – апоўначы да вагону прыйшла нейкая асоба з намерам забраць скрадзенае. Пасля затрымання выявілася, што гэта Юзаф Лясінскі, жыхар Варшавы, які ўжо некалькі разоў сядзеў у турме пад строгім наглядам за падобныя злачынства.

25 мая

Бой з шалёным ваўком

Вёска Люшнева Моўчадскай гміны сталася месцам незвычайнага здарэння. Некалькі дзён таму ўночы на падворак М. Пракопа ўскочыў шалёны воўк, які пачаў ганяцца за сабакамі. Разбуджаны сабачым брэхам гаспадар выбег у кашулі на двор, схапіўшы ў руку па дарозе сякеру. Калі Пракоп апынуўся на падворку, дык знянацку быў атакаваны ваўком, які, намагаючыся схапіць за горла мужчыну, цапнуў таго за левую руку. Некалькімі ўдарамі сякеры Пракоп забіў ваўка. Галава жывёлы перададзеная ў Дзяржаўны інстытут гігіены ў Варшаве для даследавання. Параненаму Пракопу мясцовы лекар зрабіў прышчэпкі ад шаленства.

Конны рэйд

21 мая з горада рушыў конны рэйд афіцэраў Брыгады кавалерыі “Баранавічы”. У ім удзельнічаюць 22 афіцэры з камандзірам брыгады генералам Гжмот-Скатніцкім. Маршрут рэйду праходзіць праз Сувалкі і Аўгустоў да Варшавы, куды рэйд павінен прыехаць 31 мая.

Першай батальная сцэна ў гісторыі Польшчы

Згодна папярэдняй абвестцы 22 мая адбылася на пляцы Легіёнаў у Баранавічах маштабная батальная сцэна, якую арганізаваў мясцовы Жаночы грамадскі працоўны саюз (ZPOK) упершыню на тэрыторыі Польшчы. “1920 год. Цуд над Віслай” – баявое відовішча паводле сцэнара Яна Пянткоўскага, прадстаўляе жывое змаганне польскага войска падчас адбіцця бальшавіцкай навалы.

Цяжкае заданне дасканала выканалі артысты, пад кіраўніцтвам пана Шпакоўскага, пры ўдзеле Брыгады кавалерыі, артылерыі і пяхоты – агулам 700 жаўнераў.

Неверагоднае відовішча, напэўна, упершыню пастаўленае ў Польшчы, прыцягнула натоўпы публікі на пляц Легіёнаў, якая з вялікай цікавасцю назірала за зацятым змаганнем польскай кавалерыі і пяхоты з бальшавікамі.

Уся пастанова была выканана дасканала і ўразліва, а паказ баявых дзеянняў аздобіла выдатная форма статыстычных армейскіх падраздзяленняў.

28 мая

Адмена конных спаборніцтваў

Усходне-крэсовы конны клуб паведамляе, што конныя спаборніцтва, запланаваныя на 6 і 12 чэрвеня – адмяняюцца па прычынах, незалежных ад клубу. Затое ў гэтыя дні адбудуцца конныя гонкі.

Барбар у Баранавічах

Пан Х. выбраўся з дубальтоўкаю на возера Жлобін у Новых Баранавічах у таварыстве адной дамы. Пара тая села ў лодку і пачала катацца па возеры. У пэўны момант пан Х. захацеў пахваліцца перад дамаю свайго сэрца, як ён умее страляць, і, не думаючы доўга, падплыў да берага, дзе спакойна блукаў па багне бусел. Х. прыцэліўся і двойчы стрэлі па буслу, забіўшы птушку на вачах некалькіх дзясяткаў асоб, якія адпачывалі на пляжы. Лічым, што ён павінен быць вельмі сурова пакараны за свой паляўнічы выбрык. 

Трагедыя на чыгуначным пераездзе

На пераездзе ў Баранавічах паміж таварнай станцыяй і дэпо (хутчэй за ўсё цяперашні “Крывы пераезд”) пад пасажырскі цягнік Ваўкавыск-Баранавічы патрапіла фурманка, на якой сядзеў жыхар вёскі Антанова Павал Васілевіч. Фурманка ад удару была цалкам знішчана, а сам Васілевіч быў адкінуты ў бок з вельмі цяжкімі пашкоджаннямі па ўсім целе. У безнадзейным стане яго перавезлі ў павятовы баранавіцкі шпіталь.

Летась, таксама ў маі, пярун забіў 18-гадовую дачку Васілевіча.

Трэба адзначыць, што з-за недастатковага забеспячэння пераезду Баранавічах штогод тут адбываецца некалькі падобных здарэнняў. Калі чыгуначныя ўлады не возьмуцца за гэтую справу, дык на пераездзе можа адбыцца катастрофа, бо па ім едуць не толькі фурманкі, але аўтобусы і аўтамабілі. Да здарэнне недалёка, бо вазы з фурманкамі едуць па пераезду цэлымі шэрагамі.

30 мая

Несумленны кіроўца

Гірш Пінчук (Нарутовіча,63 – цяпер Камсамольская) паведаміў у камісарыят паліцыі, што наняў кіроўцу з аўтобусам Кушчынскага, каб той адвёз дзяцей са школы на Мышанку і даў за гэта 20 злотых задатку. Кушчынскі не толькі не прыехаў, але адмовіўся аддаваць грошы.

Глядзіце агляды газэт за іншыя гады і месяцы

Студзень 1932. Газэты пра Баранавічы

Рынкавая плошча ў Баранавічах. Паштоўка міжваеннай Польшчы.

Kurier Nowogródzki

9 студзеня 1932

Акцыя барацьбы з беспрацоўем у Баранавічах

Галоўны камісар Касы Хворых Навагрудскага ваяводства ў Баранавічах пан Аляксандр Ржэпецкі дамовіўся з лекарамі, якія пагадзіліся на бясплатную дапамогу беспрацоўным, зарэгістраваным у павятовым Камітэце па справах беспрацоўных.

Акцыі, якія праводзіць гэты Камітэт у Баранавічах, даюць выдатныя вынікі. Штодзённая лічба бясплатных абедаў кухнямі для беспрацоўных узрасла да 1000 абедаў. Падчас навагодніх свят кухні выдавалі павялічаныя порцыі.

Для кожнай кухні звыш ліміту было перададзена па бочцы селядцоў.

Бюджэт павятовага Камітэту ў Баранавічах неспадзявана павялічыўся на 500 злотых. Гэтую суму сабралі жыхары гораду для былога старасты Пжэпалкоўскага і перадалі яму падчас развітальнай сустрэчы. Ён ахвяраваў яе на беспрацоўных.

Крадзеж

Купец з Новай Мышы Ёхель Яфраімовіч купіў розных тавараў у Баранавічах на 140 злотых, а потым паклаў іх на фурманку незнаёмца, якую наняў, каб адвезці ўсё дахаты. Калі купец на кароткі час адышоў, фурман з’ехаў у невядомым накірунку разам з рэчамі Яфраімовіча.

12 студзеня

Віленскі злачынца на турмэ ў Баранавічах

На паштовым аддзяленні ў Баранавічах быў затрыманы на гарачым учынку, падчас кішэннага крадзяжу, нейкі Ян Якімовіч, жыхар Вільні. Схоплены віленскі злодзей вядомы пад рознымі мянушкамі, як Пачэпка, Каплеўскі, Раплеўскі і Фларыян Раўбо. Як выявілася, Якімовіч 9 разоў быў пакараны за кішэнныя крадзяжы і цяпер знаходзіцца ў вышуку следчымі органамі з Гродна.

15 студзеня

Колькасць насельніцтва

Паводле апрацаваных дадзеных другога агульнапольскага перапісу насельніцтва (праводзіўся ў 1931 годзе), у Баранавіцкім павеце жыве 160806 чалавек. У саміх Баранавічах пражывае 22796 чалавек. Гэтыя лічбы могуць нязначна змяніцца пасля выніковых праверак падліку.

17 студзеня

Няшчасны выпадак

Некалькі дзён таму ў дзяржаўным лесе пад Русінамі (Русіно) быў прывалены дрэвам падчас нарыхтоўкі лесу жыхар вёскі Русіны Канстанцін Пятроўскі. Перавезены ў непрытомным стане да павятовага шпіталю ў Баранавічах ён памёр, так і не ачуняўшы. Адбылося праз уласную неасцярожнасць Пятроўскага.

Смерць у студні

У вёсцы Залужжа (Крывошынскай гміны) жыхарка вёскі Марыя Выдрык, падчас калі паіла каня, паслізнулася і звалілася ў студню. З-за таго, што ў гэты час нікога не было на падворку, не атрымала яна своечасовай дапамогі і патанула.

Крадзяжы

За ўчарашні дзень у Баранавічах зарэгістравана 6 дробных крадзяжоў, а таксама крадзеж 6 курэй і 2 пеўняў Ганны Чубровіч (вул. Рынкавая, 34 – цяпер Фралянкова).

21 студзеня

Смяротнае пакаранне шпіёна

Учора пасля абеду на падворку турмы ў Баранавічах быў выкананы смяротны вырак адносна малочніка Стаўпцоў Аляксандра Морды, прызнанага вінаватым у шпіёнстве на карысць Саветаў.

Экзекуцыю выканаў кат Мацэеўскі ў прысутнасці судовай і паліцэйскай улады.  Перад смерцю Морда паяднаўся з Богам і дарогу з камеры да месца павешання прайшоў спакойна, без дапамогі аховы турмы.

Пад пагрозай відэльца

Некалькі дзён таму з пастарунка паліцыі прыйшоў Міхаіл Шафт, што жыве на вуліцы Каляёвая, 64 (цяпер Вільчкоўскага), і паведаміў, што на рынку на вуліцы 3 мая ў лаўцы, якая належыць Кадуковай, падышоў да яго невядомы і, пагражаючы відэльцам, хацеў у яго забраць гадзіннік.

Праведзенае следства выявіла наступнае. У сапраўднасці Шафт быў у лаўцы Кадуковай разам з Янам Русаком, які жыве на завулку Свяцілавіцкім, 9 (цяпер вуліца Свяцілаўская). Яны селі за столік і замовілі сабе “моцнай”. У пэўны момант паміж імі адбылася спрэчка, падчас якой Русак ударыў свайго таварыша відэльцам. Потым абодва разышліся ў розныя бакі, праклінаючы адзін аднаго. Міхаіл Шафт вырашыў паведаміць аб няўдалым рабунку ў паліцыю, каб стварыць свайму былому таварышу праблемы. У выніку расследавання пратакол паліцыі быў складзена на абодвух, а Шафта ў дадатак прыцягнулі да судовай адказнасці за ўвод у зман органаў бяспекі.

Крадзяжы

Да Марыі Лапінавай, якая ішла вуліцай Пілсудскага (цяпер Чырвонаармейская) у Баранавічах, падбег адзін тып, выхапіў адну з торбаў, што яна несла, і кінуўся ўцякаць. На лямант абрабаванай мінакі затрымалі злодзея і перадалі яго ў рукі паліцыі. Выявілася, што гэта – жыхар Лясной, 17-гадовы Баляслаў Кобус. Яго перадалі ў распараджэнне судовых уладаў.

23 студзеня

Таямнічае знікненне жанчыны

Вечарам 16 студзеня выйшла з кватэры ў горад 38-гадовая жыхарка Баранавіч Вольга Сямбідава і дасюль не вярнулася. Таямнічым знікненнем жанчыны займаецца паліцыя. Выгляд жанчына наступны: бландзінка з шэрымі вачыма, сярэдняга росту, кульгае на правую нагу. Была апранутая ў зялёны берэт, чорнае паліто і чорныя боцікі.

31 студзеня

Сыход баранавіцкага бурмістра

Учора адбылося ў будынку Магістрата ў Баранавічах надзвычайнае пасяджэнне Гарадской рады, на якім тагачасны бурмістр горада Стэфан Сянкоўскі адмовіўся ад сваёй пасады. Выбары новага бурмістра адбудуцца на працягу лютага.

Глядзіце агляды газэт за іншыя гады і месяцы

Лістапад 1932. Газэты пра Баранавічы

Вуліца Шаптыцкага (цяпер Савецкая). Даваенная польская паштоўка

Dzień Dobry

20 лістапада

У кожным месцы адное і тое ж…

Новыя Баранавічы (цяпер раён каля Палескага вакзала) – гэта раён, дзе жывуць у асноўным дзяржслужачыя. У 1915 годзе, з-за блізкасці фронту, шмат будынкаў было знішчана дашчэнту альбо зруйнавана. Пацярпелым жыхарам горада на адбудову дамоў ніхто ніякай дапамогі не даваў. А цяпер магістрат Баранавіч выдаткаваў грошы на дапамогу іншым асобам для будаўніцтва. Кажуць нават, што… Але пакуль мы памаўчым і не агучым тыя неверагодныя чуткі. 

Магістрат адносіцца да нашага раёну і яго жыхароў “як мачаха”. Калі ўвесь горад цешыўся з прыезду прэзідэнта Рэчы Паспалітай, жыхарка Новых Баранавіч Міхаліна Раманоўская горка плакала. У сувязі з прыездам главы дзяржавы магістрат зруйнаваў яе дом, які “псаваў” вуліцу сваім выглядам. Пры гэтым магістрат не даў пазыкі на рамонт жытла, хаця павінен быў гэта зрабіць з атрыманай у дзяржаўным банку дапамогі, але вырашыў, што зруйнаваць танней і хутчэй.

Калі да гэтага дадаць: незабрукаваныя вуліцы, адсутнасць рынкавай плошчы, адсутнасць парку для дзяцей, агідныя “будкі” гандляроў, якія смярдзяць здалёк і г.д. – ілюстрацыя будзе поўная.

Але ж мы – не “пасынкі”, падаткі плацім як усе, і мы маем заслугу быць першымі каланістамі гэтых пяскоў і лясоў, дзе цяпер узняўся прыгожы і багаты горад.

Kurjer Nowogródzki

1 лістапада

Галоўнае – каб транспарціроўка аплацілася

Ёсць у Баранавічах вуліца Віленская (цяпер Гагарына). На ёй – будынак падаткавай службы. За ёю вялікі падворак і велічэзная адрына. Можна папрасіць ад яе ключ і пабачыць, што там схавана. Папрасіць пад такім кантэкстам:

– Хацеў бы купіць нешта з Рэпіхава…

Рэпіхаў – гэта паляўнічы палацык Яраслава Патоцкага (маёнтак і палаца-паркавы комплекс знаходзіўся каля вёскі Крывошын, там прайшлі дзіцячыя гады Яна Чачота). Чаму не папоўніць сваю калекцыю рэчамі графа?

Уласніка не было аднаго дня на месцы, была толькі яго служба, якая не вельмі добра арыентавалася ў фінансавай сітуацыі і падаткавых складанасцях. У той дзень прыехалі ў Рэпіхаў дзяржаўныя вазы з афіцыйнымі секвестрамі. Секвестры загадалі работнікам адчыніць дзверы, напалохалі іх і наклалі поўныя вазы рэчамі. Адвезлі ўсё да Баранавіч і абвясцілі аўкцыён.

Але ніхто не паквапіўся на пакупкі: 50 злотых – сума не малая. Таму абвясцілі распродаж “ад прапанаванай сумы”, што ўжо больш цікава. Можна з пагардлівым уздыхам прамовіць:

– Ну, што тут можа быць вартага? Няхай будзе 50 грошай…

Распродаж яшчэ працягваецца. Падаткавая інспекцыя вельмі задаволеная: калі ўсё распрадаецца, дык пакрыюцца кошты падарожжа да Рэпіхава і перавоз рэчаў у Баранавічы. Дзякаваць Богу, дзяржаўны скарб нічога ад распродажу не страціць.

А кожны з нас можа нешта прыдбаць усяго за 50 грошай, як у амерыканскай краме: на выбар усё тавары па 50 грошай!

Напрыклад, калекцыя паляўнічых карцін Уладзіміра Корсака. Ёсць алеі, акварэлі, малюнкі пяром. Разам некалькі сотняў штук, нават цяжка палічыць. Не толькі вісяць на сценах, на шнурках, на шафах, але цэлай купай спачываюць у куце. Каля іх для аматараў Японіі ёсць японскія дрэварыты, малюнкі напісаныя тушшу.

Не будзем звяртаць увагу на мэблю: сталы, крэслы, фатэлі і лавы. Што з таго, што яны старыя і стылёвыя? Такой мэблі цяпер можна мець удосталь.

Лепей выбраць нешта з тых рагоў, для аздобы залі. Аленевых і ласіных – безліч, але ёсць іншыя – нават невядома чые: можа, антылопы, а, можа, буйвала.

А тут яшчэ і пудзіла птушак – цэлы заапарк. А там у іншым куце навалены скуры: мядзвежыя, ваўчыныя і рысіныя. Прыемна купіць такія на футра. Паспяшаймася, усё можна купіць “па прапанаванай цане”, паспяшаймася – каб падаткавая інспекцыя не панесла страты, няхай аплацяцца ёй усе транспартныя страты.

К.Ю.

3 лістапада

Ашукаў суседа

Рыгор Слізень з вёскі Мацкевічы звярнуўся ў паліцыю і расказаў, што яго ашукаў сусед Ян Пукала. Са слязьмі на вачах ён распавёў, што прадаў паўгектара зямлі Пукале за 300 злотых. Грошы тыя Пукала павінен быў заплаціць пасля падпісання дамовы ў натарыуса. Але ў рэчаіснасці ўмова была падпісаная на 100 злотых, якія і былі ўручаныя пасля. Пукала скарыстаўся тым, што Слізень непісьменны, не разумее па-польску і глухі.

Абяцаў ажаніцца

Браніслава Рудковіч мела нарачонага, з якім павінна была ўзяць шлюб. Але малады чалавек не меў грошай, таму панна купіла каханаму Яну Браніцкаму паліто за 40 злотых і дала гатоўкаю 10 злотых.

Але на гэтым жаданне жаніцца ў хлопца скончылася. Рудковіч, не маючы іншага выйсця, звярнулася ў паліцыю. Праводзіцца праверка.

Абвестка пра навучання гранню на скрыпцы, што праводзіць Богін, выпускнік Варшаўскай кансерваторыі. Баранавічы, вул. Пілсудскага,3 (цяпер Чырвонаармейская). Kurjer Nowogródzki 16-11-1932

4 лістапада

Катастрофа аўтобуса пад Баранавічамі

3 лістапада падчас паездкі перапоўненага пасажырамі аўтобуса Слонім-Баранавічы ў 6 км ад Баранавіч лопнула вось, ды так нешчасліва, што гэта выклікала выбух задняга кола. Людзі не пацярпелі. Пасажыраў забраў іншы аўтобус Слонім-Баранавічы, які належыць пану Зеленеўскаму.

Папрасіла патрымаць немаўля

28 кастрычнік, калі Ганна Бігулюк ішла па вуліцы Міцкевіча (цяпер вуліца Леніна) прыкладна а 17-й гадзіне, яе затрымала незнаёмая жанчына і папрасіла на хвіліну патрымаць яе немаўля. Нічога не падазраючы, Бігулік узяла дзіця, а калі матка не вярнулася – занепакоілася і зайшла на падворак. Выявілася, што маці знікла.

Бігулік аднесла дзіця ў камісарыят паліцыі, адтуль двухмесячнага хлопчыка перадалі ў прытулак. Распачаўся пошук нядобрасумленнай маткі.

5 лістапада

Пакралі пчол

У Анатоля Дзяржынскага, які жыве на вуліцы Калеёвай (цяпер Вільчкоўскага), ноччу з 28 на 29 кастрычніка нейкі бэйбус скраў мёд і знішчыў два вуллі з пчоламі. Страты склалі прыкладна на 100 злотых.

Крывавыя камінары

Два камінара (тыя, хто чысціць коміны) – Людвік Вандка і Анатоль Карэзнік, відавочна моцна паддатыя, зайшлі да Шэйдлі Старасвецкай (публічны дом), развалілі печку і парэзалі канапу, чым нанеслі шкоду на 500 злотых. Пасля пайшлі да іншага будынку (таксама бардэлю) Зэльды Сальман, пабілі яе ды забралі торбачку з 2 злотымі і 50 грошамі.

Крывавых камінараў затрымалі паліцэйскія.

8 лістапада

Пакаранне смерцю ў Баранавічах

7 лістапада Акруговы суд у Баранавічах разгледзеў справу трох братоў: Уладзіміра, Вацлава і Міхаіла Петрашэўскіх, якіх абвінавачвалі ў шпіёнстве на карысць іншай дзяржавы. Падчас судовага пасяджэння суд прызнаў віну ўсіх траіх і пакараў Уладзіміра Петрашэўскага, грамадзяніна СССР, да смяротнай кары праз павешанне. Вацлава Петрашэўскага, вайсковага асадніка з Нясвіжскага павета – да пажыццёвага ўзмоцненага зняволення. Міхаіла Петрашэўскага, жыхара Вільні – да 15 год узмоцненага зняволення.

Абарона Уладзіміра Петрашэўскага звярнулася да прэзідэнта Рэчы Паспалітай з просьбай аб адмене смяротнага пакарання.

8 лістапада а 11.30 Уладзіміра Петрашэўскага павесілі. Вырак выканаў памочнік ката Браўна. Паведамлялася, што асуджаны паводзіў сябе спакойна і перад смерцю сустрэўся з каталіцкім ксяндзом.

11 лістапада

Трагічная паездка на даху вагона

10 лістапада здарылася нязвыклая трагедыя на чыгуначным шляху Баранавічы-Ліда. Ігнатовіч, кандуктар цягніка №312, заўважыў кроў, што цякла з даху вагона. Як выявілася, на даху ехаў нейкі чалавек без білета. Хутчэй за ўсё небарака ўдарыўся галавою аб бетонны мур баранавіцкага віадука. А 21 гадзіне труп прывезлі ў Ліду і перадалі ў морг. Як выявілася, загінуўшы – нейкі Ян Глінскі, родам з Вільні.

Вось жа спрытнік

Ноччу з 5 на 6 лістапада з цягніка №152, які ад’ехаў са станцыі Баранавічы, а 0:03 адбыўся дзіўны крадзеж. Паміж гэтым горадам і Палонкаю падчас руху цягніка нейкі спрытнік скраў тытунь для люлек і папяросы на суму 2000 злотых.

Рэклама паўботаў і ботаў. Kurjer Nowogródzki 26-11-1932

13 лістапада

Асвячэнне памятнага каменя

11 лістапада а 16-й гадзіне ў гарадскім парку (цяпер Стары парк) адбылося ўрачыстае асвячэнне памятнага каменя, якое выканаў ксёндз пробашч, які і расказаў гісторыю помніка. Пан бурмістр Ярмульскія падцвердзіў яго словы.

Гісторыя такая: у 1919 годзе па добрай волі жыхароў Баранавіч, якія хацелі ўвекавечыць дзень уваходу польскага войска ў горад, пастанавілі ўсталяваць палявы валун (памерам 1 на 0,5 м) з надпісам “Чэсць пераможцам, хвала загінуўшым”. Гэты камень стаяў ад красавіка 1919 года да ліпеня 1920 года, калі ў горад паўторна не ўвайшла Чырвоная армія.

Тады жыхары горада перацягнулі камень на старыя праваслаўныя могілкі (цяпер плошча Леніна), дзе ён і знаходзіўся да гэтага часу. Цяпер яго ўсталявалі на тым месцы, дзе жыхары Баранавіч упершыню сустрэлі польскія вайсковыя  аддзелы ў 1919 годзе.

14 лістапада

Будзьце пільнымі з петардамі

Днём 8 лістапада ў Баранавічах адбыліся вучэнні гарадской абароны, пасля чаго на другі дзень на вуліцах горада можна было знайсці гільзы ад дымавых шашак і петард.

Уладзімір Кар’яновіч знайшоў на кірмашы петарду, забраў яе дахаты і пачаў разбіраць.

Падчас разборкі петарда выбухнула і параніла Кар’яновічу рукі, твар і ногі. Яго адвезлі ў шпіталь, там атрыманыя раны прызналі лёгкімі.

23 лістапада

Двое паліцэйскіх сталі ахвярамі шаленства

На Конрада Александровіча, жыхара Баранавіч, тры тыдні таму напаў сабака, які пакусаў яго за твар. Сёння ў Александровіча адбыўся прыступ шаленства, у сувязі з чым па дапамогу звярнуліся ў паліцэйскі пастарунак.

Падчас бойкі Александровіч падрапаў і пакалечыў старэйшага пастарунковага Мрачкоўскага і пастарунковага Корбута. Хворага на шаленства ізалявалі ў інфекцыйнай бальніцы (25 лістапада газета напісала, што ён памёр). Пацярпелым паліцыянтам зрабілі прышчэпкі супраць шаленства.

24 лістапада

Хацеў паўплываць на кіраўніцтва пошты

20 лістапада ў паліцэйскі пастарунак у Палонцы звярнуўся Ксаверы Федаровіч, пасыльны пошты ў Палонцы, і паведаміў, што днём раней паміж мястэчкам і станцыяй, у лесе на яго напалі два бандыты, якія патрабавалі грошы. Гэтыя людзі, агледзеўшы мяшкі, нічога не забралі і сышлі ў бок Альбінкі.

Камендант паліцыі выслаў на месца здарэння патруль, па вяртанні якога з’явілася падазрэнне, што Федаровіч сімуляваў напад, пасля чаго той у гэтым і прызнаўся. Ён патлумачыў свой учынак тым, што хацеў паўплываць на кіраўніцтва пошты, каб заплацілі яму за перавоз карэспандэнцыі, а таксама выдалі дазвол на нашэнне зброі. Не атрымалася.

Падзяка дактарам Саковічу і Нахумоўскаму за шчаслівую і добра выкананую аперацыю, ды руплівую апеку ў бальніцы над жонкай, ад Казіміра Лясінскага, аспіранта турэмнай аховы ў Баранавічах. Kurjer Nowogródzki 20-11-1932  

28 лістапада

Дзе не просяць – там кіем выносяць

Ноччу з 20 на 21 лістапада ў вёсцы Судары Сталовіцкай гміны ў хаце братоў Вярбілаў праходзіла вяселле. На забавы прыйшоў няпрошаны жыхар вёскі Торчыцы Анатоль Вадзейка, які быў ужо добра выпіўшы. Таму яго вывелі з хаты на падворак і пабілі.

Вадзейка мае яшчэ і прэтэнзіі, што з яго кішэні скралі 5 злотых і 35 грошай. Паліцыя праводзіць праверку, каб дазнацца праўды.

29 лістапада

У Баранавічах адключаць святло?

Ужо доўгі час трывае канфлікт паміж Дырэкцыяй чыгункі ў Вільні і магістратам горада Баранавічы з-за пакупкі электрычнасці.

Магістрат вінен чыгунцы вялікую суму, а бурмістр горада ўзгадніў быў з Дырэкцыяй чыгункі справу аплаты.  Аднак, не гледзячы на ўзгадненне, кіраўніцтва чыгункі пайшло на абвастрэнне канфлікту. Ва ўсе ўстановы накіраваны ліст, што а 24 гадзіне 30 лістапада будзе адключана святло ў горадзе Баранавічы, таму Дырэкцыя раіць шукаць іншых вытворцаў электрычнасці.

Нам падаецца, што такое развіццё праблемы не з’яўляецца правільным і 30-тысячны горад не можна пакінуць без святла.

У справу ўмяшалася кіраўніцтва Баранавіцкага павету, а стараста Нойгебаўэр павінен сустрэцца з шэфам чыгункі панам Фалькоўскім.

Грамадства з нецярпеннем чакае гэтай сустрэчы.

Як паведаміў у апошнія хвіліны наш прадстаўнік, пасля сустрэчы пан Фалькоўскі пастанавіў адправіць у Баранавічы свайго прадстаўніка для разгляду справы на месцы і параіць супрацоўнікам электрастанцыі ў дэпо не адключаць святло для горада. Пан стараста паабяцаў у хуткім часе выплаціць усю суму, што горад вінен чыгунцы.

Obrona ludu

11 лістапада

Як плацяць заробкі ў гарадах

Згодна даследавання, якое правяло аб’яднанне работнікаў самакіравання, рэгулярна выплачваецца заробак работнікам магістрату ў Вільні, Познані, Варшаве, Львове, Кракаве.

Найгоршая сітуацыя ў Навагрудку, дзе супрацоўнікі магістрату не бачылі грошай ужо 5 месяцаў.

Запазычанасць за 4 месяцы маюць гарады Баранавічы, Сувалкі, Слонім, Кельцы. 

Рэклама дзяржаўнага Банка ў Баранавічах у габрэйскай газеце “Di Sojḥeriše Kooperacje organ fun Ferband”

Expres Zagłębia

14 лістапада

Бабры ў Баранавіцкім павеце

Ужо некалькі разоў паведамлялі пра памнажэнне баброў у Баранавіцкім павеце. У апошні час гэта ўжо робіцца відавочным фактам, дзякуючы апецы і абароне, якое распачало баранавіцкае стараства разам з паліцэйскім камісарыятам, які атрымаў адмысловыя ўказанні па абароне баброў.

Цяпер на рацэ Шчара знаходзіцца 4 месцы жыхарства баброў, а на канале Агінскага – адно. Найбольшы з іх знаходзіцца на р. Шчара каля в. Магільніца Дабромыльскай гміны, дзе існуе каля 20 гнёздаў бабровых.

Характэрная рэч, што тут бабры не будуюць домікі на вадзе, а жывуць у норах каля берагу. Магчыма гэта тлумачыцца тым, што летась плытагоны, сплаўляючы дрэва, некалькі разоў спустошылі пабудаваныя бабрамі хаты, што заахвоціла мудрых жывёл быць больш асцярожнымі.

Як бачна, з-за хуткага размнажэння баброў за апошні год Баранавіцкі павет можа стаць іх сталіцай, калі толькі не перашкодзяць гэтаму браканьеры, якіх традыцыйна ў гэтым рэгіёне шмат. Аднак суровае пакаранне, вызначанае стараствам, відавочна паўстрымае двухногіх шкоднікаў ад злой волі.

Глядзіце агляды газэт за іншыя гады і месяцы

Лістапад 1931. Газэты пра Баранавічы

Вуліца Міцкевіча (цяпер Леніна) і Шаптыцкага (Савецкая). Фота зроблена з будынку друкарні. Бачны старыя могілкі і помнік Невядомаму салдату. Міжваенная польская паштоўка.

Kurier Nowogródzki

3 лістапада

Кім быў прэзідэнт Гувэр для Баранавіч

У адной з газет нядаўна быў надрукаваны фельетон, дзе аўтар кпіў з назвы вуліцы ў Баранавічах, названай у гонар амерыканскага прэзідэнта Гувэра.

Хацелася б нагадаць, калі Баранавічы не цярпелі голаду пасля Першай сусветнай вайны, а былі адзетыя і накормленыя, дык павінны быць удзячны менавіта Гувэру. Гэта з яго ініцыятывы і ласкі ішлі ў Баранавічы цягнікі з ежай, вопраткай і абуткам.

Павярховы дом каля пляцу Легіянэраў (пляц у Вайсковым гарадку, цяпер забудаваны дзіцячым садком і 5-ціпавярховікамі паміж вул. Заслонава і Ракасоўскага) , а таксама вялікі дом на Шаптыцкага, 4 (Савецкая) служылі складамі. У Баранавічах існаваў “Камітэт дапамогі дзецям”, працавалі кухня ў горадзе і казармах (Вайсковы гарадок) для рэпатрыянтаў, па навакольных вёсках раздавалі прадукты, бялізну і адзежу для людскіх патрэб. Усё гэта дзякуючы волі прэзідэнта Гувэра. Складамі і раздачай усяго кіраваў у Баранавічах амерыканец, імя якога я забылася, разам з грамадою мясцовых людзей. А ў 1920 годзе прыехалі з ЗША сюды нашыя землячкі-самарыцянкі ў асобах пані Марты Грачык і пані Станіславы Мухі.

Як доўга трывала акцыя апекі Амерыкі над Баранавічамі, акрэсліць я не магу. Але маю ўражанне, што скончылася яна толькі ў 1925 годзе.

Таму слушна, што ў Баранавічах ёсць такая сціплая згадка пра прэзідэнту ЗША. Шкада, што ў горадзе не ўсталявалі хаця б маленькага помніка Гувэру з удзячным надпісам на табліцы.

пані А. Шалевіч

4 лістапада

Таблетка з атрутай у торбе кандуктара

Чыгуначны кандуктар Браніслаў Скуратовіч, які жыве ў Баранавічах на вуліцы Сенатарскай, 133 (цяпер Чырвонаармейская), паведаміў паліцыі ў пастарунку на станцыі Баранавічы-Палескія, што, едучы ў цягніку Лунінец-Баранавічы, знайшоў у сваёй дарожнай торбе паміж прадуктамі таблетку шэрага колеру, якая выклікала ў яго падазрэнне. Скуратовіч падазрае, што таблетку падклаў яму працоўны па змазцы, які ехаў у тым самым цягніку, нейкі Асінскі з Баранавіч, які такім чынам хацеў яго атруціць. Таблетку перадалі мясцоваму лекару для даследавання.

Эпілог крывавай забавы ў Каўпеніцы

У ліпені моладзь Каўпеніцы ладзіла ў адной з мясцовых хат вячоркі. На забавы прыйшоў і жыхар вёскі 26-гадовы Канстанцін Васілевіч разам са сваёй нарачонай Ганнай Васілевіч, якая адораная прыгажосцю цешылася вялікай увагай прысутных. Пекная танцорка забаўлялася да позняга вечара, а тым часам яе нарачоны, палаючы рэўнасцю, зладзіў для яе пэўную неспадзяванку. Ён выйшаў з хаты, дзе адбывалася вечарына, а потым вярнуўся, хаваючы нож у рукаве.

У пэўны момант, пад гукі вясковых музыкаў, калі стомленыя пары працягвалі танчыць, Васілевіч пагасіў святло ў памяшканні, а сам падышоў да нарачонай і 12 разоў ударыў нажом ёй у грудзі. Дзяўчына з жахлівым крыкам здолела выбегчы яшчэ на двор, дзе павалілася трупам. Забойца ўцёк з месца злачынства і некалькі дзён хаваўся ў лесе паблізу. Але потым быў схоплены паліцыяй і патрапіў на лаву падсудных. Акруговы навагрудскі суд на выязным паседжанні ў Баранавічах асудзіў Васілевіча да 10 год строгай турмы.

Трагедыя рамізнікаў

Агульны застой паміж рамізнікаў (извозчик – русск.) адбываецца ў Баранавічах з-за хуткага павелічэння колькасці таксовак. У Баранавічах аднаконкі рамізнікаў збіраюцца ў адным месцы на скрыжаванні вуліц Шаптыцкага і Уланскай (Савецкай і Штакераў) і тут гадзінамі чакаюць пасажыраў, часцей за ўсё безвынікова. Аб вялікіх падарожжах няма і гаворкі. Цяпер кожны пасажыр хоча ехаць аўтобусам, чым трэсціся па бруку дрындай. Таму нашыя рамізнікі ад бяздзеяння, каб неяк забіць час, выдураюцца рознымі спосабамі.

Нядаўна адзін з іх, Ян Ломжа, з нуды папрабіваў нажом заднія колы ў возе, які належыць яго сутаварышу па нядолі, рамізніку Мікалаю Бобку, які не зразумеў жарт і напісаў заяву ў паліцыю.

Гандлёвая школа ў Баранавічах. Цяпер – Музычная вучэльня. Фота: Kurier Nowogródzki 12-11-1931

5 лістапада

Крадзяжы

З тытунёвай крамы Андрэя Гібоўскага на вул. Віленская, 28 (Гагарына), скралі 80 кг махоркі на агульную суму 1120 злотых.

За 4 лістапада ў Баранавічах зарэгістраваныя два выпадкі крадзяжу яблык і гусей ды адзін выпадак збіцця.

Здзьмула ровар з-пад стараства

Якаб Фісон, які жыве на вуліцы Шаптыцкага (Савецкая), прыехаў да будынка стараства на новенькім ровары фірмы Witter і, не прадчуваючы нічога кепскага, паставіў яго каля муроў будынку, а сам пайшоў у канцылярыю па справах прыватных. Гэтай аказіяй адразу ж скарыстаўся злодзей, які здзьмуў ровар да таго, як Фісон вярнуўся з канцылярыі.

8 лістапада

Бензінавая станцыя ў Баранавічах

Па меры развіцця гораду павялічваецца і аўтамабільны рух у ім. Гэта прывяло да адкрыцця першай бензінавай аўтазапраўкі. Гэты прывілей атрымала фірма Standart-Nobel, якая за невялікую арэндную плату з 1926 года карысталася манаполіяй па продажы бензіна. Сёлета падаткі для яе выраслі, а ўмовы змяніліся, але яна і надалей будзе карыстацца манаполіяй у Баранавічах.

Гэтая адзіная станцыя далася ў знакі многім з розных пунктаў гледжання. Не можа яна абслужыць усе аўтамабілі, якіх у Баранавічах робіцца ўсё больш.  Да таго ж уласнікі машын могуць трапіць у ласку ці ў няміласць да супрацоўнікаў станцыі, якія карыстаюцца бензінавай манаполіяй у сваіх мэтах.

Пяць год, да красавіка гэтага года, станцыяй кіраваў пан Канстанцін Віторскі, якім былі незадаволены многія, але баяліся пра тое казаць, каб не страціць працы. Сёлета фірма Standart-Nobel зацікавілася бліжэй дзейнасцю Віторскага, і ў выніку ён быў звольнены са сваёй пасады. Аднак да судовай адказнасці яго не прыцягнулі, бо яго дзеянні не адбіліся яскрава на інтарэсах самой Standart-Nobel…

Цярпелі збольшага тут самі кліенты, бо пан Віторскі прымушаў сваіх падначаленых ашукваць людзей на вазе пры продажы нафтапрадуктаў. Большая частка грошай, што такім чынам атрымлівалася, пераходзіла самому Віторскаму. Падначаленыя за маўчанне і неданясенне ў цэнтральнае кіраўніцтва атрымлівалі ад Віторскага невялікія прэферэнцыі, а некаторыя нават рабіліся яго супольнікамі. На пасаду складу ён узяў свайго пляменніка Мачульскага. Пасля гэтага павялічыліся скаргі кліентаў на неадпаведнасць вагі ў купленых прадуктах, аднак Віторскі ўсе гэтыя праблемы трымаў у сваіх руках і разбіраўся з імі. Гэткае круцельства некалі павінна было адкрыцца, таму Віторскі прыняў у сваю групоўку падначаленага Гаўрыленю, якога з часам павысіў на розных пасадах, прымушаючы пры гэтым дзяліцца паловай заробка. Гэткім чынам Віторскі у выпадку чаго можа пазбегнуць адказнасці і знаходзіць ахвярнага казла. Так дзейнічае Віторскі і ў Навагрудку, дзе ён на станцыі на такое самае становічша прызначыў пана Рамерчыка.

Аднак праведзеная праверка цэнтральнай камісіі Standart-Nobel на станцыі выявіла недакладнасці, і Віторскі быў звольнены са сваёй пасады. Цяпер толькі яго брудныя справы ўсплываюць на паверхню. Гэтай справай зацікавіўся пракурор і набліжаецца той час, калі ўсе цёмныя справы Віторска стануць вядомымі, бо ўсё больш людзей пачынаюць расказваць аб гэтым.

Рэклама Gillette. Kurier Nowogródzki 22-11-1931

11 лістапада

Вайна з гарэлкаю

Вазьміце ўсе ўстановы харчавання ў Баранавічах, дзе нельга прадаваць алкаголь. У іх яго заўсёды можна знайсці. Ведае пра гэта паліцыя і ведаюць установы, што збіраюць падаткі. Стомленыя безвыніковым змаганнем з абмежаваным пакаранням ад 100 злотых да трох месяцаў арышту мясцовыя ўлады часам махаюць на гэта рукою. Няхай п’юць, абы без авантур. Перамагчы патаемны продаж – гэта сізіфава праца. Калі ўжо Амерыка не можа ў сябе даць рады (гаворка пра сухі закон і мафію ў ЗША), што казаць пра Баранавічы!

Але, як выявілася з практыкі, алкаголікі і прадаўцы алкаголю – людзі не зусім далікатныя і не разумеюць прыгожыя жэсты ўлады. Хутчэй наадварот. Таму калі цярпенне скончваецца, падатковыя службы пачынаюць пагром. Судны дзень.

Быў нядаўна такі ў Баранавічах. Для гэтага нанялі адмысловага чалавека, які за свае паслугі мог напіцца адразу ў некалькіх па чарзе ўстановах. Узнагарода высокая і прэстыжная, пры гэтым дзяржава не панесла ніякіх страт: усе выдаткі “аплачвалі” піўніцы і бары. Шчаслівым абраннікам лёсу стаў Юрый Праўка, экс-капітан расійскага войска. Цяпер беспрацоўны.

Акцыя змагання з нелегаламі адбывалася планава і энергічна. Беспрацоўны экс-капітан уваходзіць. Зімна. Пацірае рукі. Гэтага дастаткова для паразумення. Першы кілішак колам, другі саколам, селядзец… Трах – у дзвярах стаіць пан інспектар Жвіровіч. Пратакольчык і енкі. Цяпер ідзі пан Праўка да “Крэсовага бару”… Першы колам… Цяпер, пан, накіроўваемся да піўбару на Садовай (цяпер Міцкевіча), 87…

Экс-капітан накачаўся на пару тыдняў наперад, разагрэты дзякаваў сваім добразычліўцам – дай Бог ім здароўя. А “Крэсовы”, Садовая, 87, і іншыя ўстановы былі прыцягнуты да судовай адказнасці. Хутка справа: па тры месяцы арышту.

На наступны дзень пасля суда чыталі мы ў газетах: на Юрыя Праўку (жыве на Прыкашаравай, 16 цяпер Ўстрэчная) быў здзейснены напад на вуліцы. Нападальнік некалькі раз моцна ўдарыў яго ды пашкодзіў сківіцу.

У той самы вечар ва ўсіх згаданых баранавіцкіх установах можна было купіць гарэлкі. Змучаныя безвыніковым змаганнем з алкаголем падатковыя службы разважаюць, што лепей: шукаць новага Праўку ці выдаць дазволы на продаж.

13 лістапада

Смерць знакамітага лекара

Другога дня ў Баранавічах раптоўна памёр вядомы ў горадзе гінеколаг – доктар Сцепужынскі, які ўжо некалькі год хварэў на склероз. Пасля яго смерці горад страціў знакамітага лекара, які шмат зрабіў тут у справе медыцыны. (У наступным нумары было паведамленне, што доктар не памёр, а толькі цяжка захварэў, што стала падставай для чутак аб яго смерці ў горадзе.)

Абвесткі дактароў скураных і венерычных хваробаў Венжыка і Кагана. Kurier Nowogródzki 22-11-1931

17 лістапада

Спрытны злодзей у ролі пацярпелага

У вёсцы Гінцавічы Навамышскай гміны скралі авёс з закрытага хлява. Адразу пасля гэтага тыя самыя злодзеі спрабавалі ўламацца ў хлеў Міколы Антанюка, але былі выкрытыя і мусілі ўцякаць, кінуўшы на падворку каня з возам. Злачынцы збеглі ў невядомым накірунку, за імі выправілася пагоня.

Тым часам у Баранавічах адзін з патрульных паліцэйскіх сустрэў на вуліцы п’янага чалавека, якога даставіў у пастарунак. Пасля высвятленне асобы выявілася, што гэта Аляксандр Цыкман, жыхар вёскі Літва, прафесійны злодзей. Калі ён працверазеў, дык нарабіў гвалту, што, калі быў на рынку ў нецвярозым стане, у яго скралі каня і воз. Апісанне было ідэнтычным з тым канём і возам, што кінулі злодзеі на падворку Антанюка. Але падчас допыту Цыкман не здолеў патлумачыць, пры якіх абставінах у яго скралі каня з возам і нават не мог акрэсліць прыкладны час здарэння. Таму яго пачалі падазраваць, што браў чынны ўдзел у крадзяжы з узломам у Гінцавічах. Цыкмана затрымалі ў камісарыяце, а яго справу разглядае пракурор, які жыва ўзяўся за спрытнага зладзейчыка.

Навучальная ўстанова “Наш дом” у Баранавічах. Старэйшая група дзяўчат за працай у залі ручной работы. Kurier Nowogródzki 21-11-1931

18 лістапада

Абеззаражанне тэлефонных апаратаў

У Баранавічах расклеілі абвестку магістрата, дзе надрукавана пастанова навагрудскага ваяводы пра  дэзынфекцыю ўсіх тэлефонных апаратаў. Адбываецца гэта згодна з пастановай пана прэзідэнта.

З абвесткі вынікае, што абаненты нясуць адказнасць за свае апараты, адмова ад дэзынфекцыі будзе карацца штрафам у 100 злотых ці трыма днямі арышту. Кантраляваць гэта будуць санітары і паліцыя.

Абеззаражанне тэлефонных апаратаў праходзіць ужо па ўсёй краіне. На ўсходзе Польшчы Баранавічы першы горад, дзе гэта адбудзецца. Гэта слушная і патрэбная акцыя па ахове здароўя грамадзян, якая дазволіць пазбавіцца пераносу заразных хвароб і асабліва сухотаў.

Аддзел па дэзынфекцыі тэлефонаў у Баранавічах размясціўся па адрасе: ул. Віленская, 69 (Гагарына), тэлефон, 172. Аддзел ужо прыступіў да выканання сваіх абавязкаў, знайшоўшы паразуменне ў мясцовых жыхароў.

Крадзеж каштоўнага партрэту

Мойша Літоўскі, настаўнік баранавіцкай гімназіі, што здымае пакой на вуліцы Садовай, 3 (цяпер Міцкевіча) у доме пана Гіна, паведамі ў паліцыю аб крадзяжы партрэту. У ім Мойша хаваў тры долары 3-й серыі.

У партрэце таксама захоўваліся 20 рублёў расійскіх у золаце і адна банкнота вартасцю 20 долараў ЗША. Партрэт увесь час ляжаў у валізцы. Праглядаючы апошні раз валізку, Літоўскі заўважыў адсутнасць каштоўнага партрэту і паведаміў пра тое ў паліцыю, ацаніўшы страты ў 500 злотых.

27 лістапада

Дапамога беспрацоўным з Баранавіцкага павету

Сталі вядомы вынікі працы Камітэту па справах беспрацоўных у Баранавічах. Жыхары нашага павету вельмі станоўча аднесліся да справы і збору дапамогі. Першым чынам было сабрана на тэрыторыі павету для беспрацоўных 115 488 кг бульбы. З іх 8 вагонаў (87 867 кг) даслалі ў Радамль, астатняе захоўваецца на складах Камітэту.

Найбольш ахвяравалі наступныя асобы: В. Гурскі (маёнтак Развадова) – 576 кг, А. Лянчэўскі-Самотыя (маёнтак Сычэўкі) – 420 кг, А. Хмялеўскі (маёнтак Арабінаўшчына) – 420 кг, Т. Шалевіч (маёнтак Калдычэва) – 600 кг, М. Катарбінскі (маёнтак Дарава) – 160 кг, Бр. Бохвіц (маёнтак Паўлінава) – 800 кг, К. Бітнерава (маёнтак Навасады) – 750 кг, Б. Давідоўскі (маёнтак Лазаўцы) – 288 кг, Я. Порай-Навіцкі (маёнтак Гацішча) – 644 кг, Я. Бекер (маёнтак Сухарэўшчына) – 320 кг.

Дробныя земляробы ахвяравалі: в. Лабузы – 464 кг, в. Нагорная – 248 кг, в. Вашкаўцы – 348 кг, в. Гірава – 380 кг, в. Сваяцічы – 210 кг, в. Башкі – 210 кг, в. Пірштукі – 330 кг, в. Дрэкі – 125 кг, в. Федзюкі – 764 кг, в. Рамашкі – 75 кг і г.д.

Як стала вядома, Камітэт па справах беспрацоўных у бліжэйшую нядзелю, 29 лістапада, разгорне ў Бараначавіх тры кухні для харчавання беспрацоўных.

Інфармацыйнае бюро на вакзалах

Па даручэнні бурмістра горада інж. Вінніка кіраўніцтва чыгункі арганізавала Інфармацыйныя бюро на станцыях Баранавічы-Палескія і Баранавічы-Цэнтральныя. Па інфармацыю да іх можна звяртацца па тэлефоне, а таксама асабіста.

Крадзеж футра ў магістраце

Некалькі дзён у Баранавіцкім магістраце працуе рэвізійная камісія, у склад якой уваходзіць радны Макс Блашынскі, вядомы ў нас купец металалому бронзы. Пазаўчора ён прыбыў у Магістрат і, зайшоўшы ў кабінет лаўніка Мукасея, зняў каштоўнае футра вартасцю каля 2000 злотых і павесіў на вешалку ў кабінеце. Пасля невялікай размовы з лаўнікам Блашынскі пайшоў на трэці паверх, дзе працавала рэвізійная камісія.

Тым часам лаўнік Мукасей ненадоўга выйшаў з кабінету, ды, не прадчуваючы нічога кепскага, пакінуў дзверы адчыненымі. Як выявілася, за тую хвіліну ў кабінет зайшоў нейкі непрыстойны госць і, пабачыўшы, што нікога тут няма, зняў з вешалкі футра і сышоў з ім, нікім не заўважаны.

Спакойна прайшло некалькі гадзін працы рэвізійнай камісіі. Радны Блашынскі ізноў прыходзіць у кабінет лаўніка Мукасея і тут спыняецца як укопаны. Каштоўнага футра ўжо не было на вешалцы. У першы момант Блашынскі з дабрадушнай усмешкай звярнуўся да Мукасея, лічачы, што нехта з яго пажартаваў, ды схаваў футра. Але неўзабаве быў непрыемна здзіўлены. Пошукі футра не прынеслі вынікаў, яно прапала, як камень кінуты ў ваду. Было затрымана некалькі асоба па падазрэнні, але на след футра так і не выйшлі.

Смяротны вырак для шпіёна

25 і 26 лістапада ў Баранавічах Хуткі суд разглядаў справу шайкі шпіёнаў, якая была ліквідавана службай бяспекі ў гэтым месяцы і якая дзейнічала ў Стаўбцоўскім, Нясвіжскім і Баранавіцкім паветах. Пасля разгляду справы трыбунал вынес прысуд 7 шпіёнам: пакараць Нікіфара Цвірку, Мітрафана Казея, Яна Борыса, Мікалая Тараковіча, Анатоля Каціцкага, Яна Сараковіка і Аляксандра Скачко да смяротнага пакарання праз павешанне.

Абарона апратэставала пастанову і падала пану прэзідэнту Рэчы Паспалітай прашэнне аб змякчэнні пакарання.

Яшчэ адзін падсудны Маскалік уцёк у Расію. Некаторых асуджаных абвінавацілі ў шпіянажы з 1926 году. Згодна следства, яны прадалі ў CCCР планы чыгуначных станцый Баранавіч, Слоніма, Стаўбцоў, Гарадзеі, Пагарэльцаў і іншыя дадзеныя. Выйшлі на іх тады, калі яны самі прапанавалі польскай выведцы свае паслугі, абяцаючы прадаць савецкія дадзеныя. Аднак выявілася, што іх дакументы былі фальшывыя і сфабрыкаваныя савецкай разведкай. Прыпёртыя да сцяны, асуджаныя ва ўсім прызналіся. Усе яны – жанатыя (апошні абзац з газеты польскай сацыялістычнай партыі “Robotnik”).

28 лістапада

Як павесілі 7-х шпіёнаў у Баранавічах

Учора раніцай быў выкананы вырак Хуткага суду ў Баранавічах, які пакараў сем бальшавіцкіх шпіёнаў карай смерці праз павешанне. Прозвішчы пакараных былі змешчаны ў папярэднім нумары. Пасля выраку асуджаныя звярнуліся да пана прэзідэнта, аб змякчэнні пакарання, які такой ласкай не скарыстаўся. Таму 27 лістапада а 9.25 пачалася панурая экзекуцыя.

На месца прыбылі абодва пракуроры, праваслаўны святар Лапатынскі, начальнік турмы, намеснік каменданта паліцыі ды два ката. А менавіта – намеснік Маціюўскага (Стэфан Маціюўскі – першы афіцыйны кат у міжваеннай Польшчы) і яго памочнік. Іх прозвішчы наша рэдакцыя не даведалася. Усе згаданыя сабраліся на надворку турмы, дзе і адбылася экзекуцыя. Працягвалася яна да першай гадзіны па поўдні.

На надворку стаялі тры шыбеніцы, але вешалі толькі па двое асуджаных за раз. Іншыя ў гэты час сядзелі ў камерах. Першым пакаралі Борыса, які ўвесь час да канца шчыра маліўся. Усе асуджаныя таксама мелі магчымасць спавядацца, акрамя Цвіркі, які адмовіўся размаўляць са святаром. Паводзілі сябе асуджаныя агулам спакойна. Апошнім, ужо самотным, быў пакараны Казей, чыгуначнік з Баранавіч. Акт аб кары быў падпісаны а 14-й гадзіне. А 15-й гадзіне пакараных пахавалі.

Трэба адзначыць, што судовыя ўлады дазволілі сваякам асуджаных апошняе спатканне. Толькі раніцай, пасля прыезду катаў, з турмы вывелі асоб, што прыйшлі на спатканні.

Глядзіце агляды газэт за іншыя гады і месяцы

Лістапада 1930. Газэты пра Баранавічы

1970-я гады. Кінатэатар “Октябрь”. Фота: bartrans.net

Życie Nowogródzkie

2 лістапада

Бунт вязняў у Баранавічах

29 кастрычніка, у 17.30, выбухнуў бунт у баранавіцкай турме. Падставы бунту былі наступныя: адзін з вязняў за адсутнасць субардынацыі быў пакараны змяшчэннем у камеру без святла.

Калі яго туды праводзіў вартавы, іншыя вязні, што знаходзіліся ў агульных камерах, адначасова схапіліся за лавы і спрабавалі імі выбіць дзверы, каб вырвацца на калідор. Супрацоўнікі турмы выклікалі на дапамогу паліцыю. Пан камісар Рэспондэк запатрабаваў у пажарнай стражы вадзяныя помпы з абслугай. Імгненна аб гэтым даведаўся ўвесь горад, бо ўсе пачулі гук пажарнай трывогі, пабачылі выезд пажарнай помпы і паліцыі. З турмы былі чутны таксама пару стрэлаў.

Турэмны бунт быў хутка ліквідаваны з дапамогай паліцыянтаў і халоднай вады з пажарных шлангаў, якая астудзіла ўзбуджаных вязняў. Усё гэта адбылося дзякуючы дакладным камандам пана камісара Рэспондэка. Завадатары і актыўныя ўдзельнікі бунту пакараныя.

На месца гэтых смутных падзей хутка за паліцыяй і пажарнымі прыбылі віцэ-пракурор Барташэвіч і пан суддзя Гулькоўскі. Яны вызначылі, што падставай для пакарання карцарам вязня былі скаргі яго сукамернікаў, якіх ён сістэматычна абкрадаў.

Урачыстасць у гімназіі імя Барбары Радзівіл (скарочана)

30 кастрычніка ксёндз Карповіч правёў асвячэнне новазбудаванага будынка прыватнай гімназіі пані Шуліцкай (цяпер будынак былой велашколы на вул. Брэсцкай), якая нядаўна стала насіць імя каралевы Барбары Радзівіл. Пасля шэрагу прамоваў дырэктар установы Бараноўскі зачытаў акт ахвяравання, запісаны ў памятную кнігу. Потым прысутных запрасілі ў залу, дзе перад гасцямі выступілі вучні 6-х класаў. Прысутнічалі прадстаўнікі школьных уладаў і бацькі. Усе шчыра цешыліся, што найстарэйшая ў Баранавічах гімназія атрымала лепшыя ўмовы працы, што дазваляе цяпер нармальна вучыцца дзецям у адну змену.

3 лістапада

Абвешчаны конкурс на пасаду бурмістра

Як вядома, пан Мацкевіч, які шмат сілаў уклаў, працуючы бурмістрам Баранавіч, на вялікі смутак гараджан, адмовіўся ад пасады і заняўся земляробствам.

Як мы даведаліся з правераных крыніц, ужо створана адмысловая камісія з сябраў Гарадской рады і Сейміку, якія распрацавалі ўмовы конкурсу на пасаду бурмістра. Гэты конкурс скончыцца 15 лістапада. Да гэтага часу будуць прымацца прапановы на пасаду, якая дае шырокія паўнамоцтвы і магчымасці ў працы.

Ад нас дададзім, што бурмістрам Баранавіч мусіць быць чалавек, які не толькі добра ведае гарадскую гаспадарку, але які б цалкам прысвяціў сябе працы над справамі горада. Баранавічы маюць перад сабою вялікія перспектывы для развіцця. Трэба ім толькі моцная рука, трэба чалавек, які ўмее весці наперад і які б не стрымліваў гэты сучасны горад у развіцці, як гэта бывала часта раней.

8 лістапада

Падпальнік

Акруговы Навагрудскі суд на выязным паседжанні ў Баранавічах разгледзеў справу Браніслава Маеўскага, селяніна вёскі Мачулішча, гміны Дабрамысль, які 30.04.1930 ва ўрочышчы «Казіны гай» наўмысна падпаліў лес, што належаў Янушу Катлубаю. У выніку згарэла 100 гектараў лесу на суму 10 тысяч злотых. Зрабіў ён гэта з-за асабістай помсты, пасля таго як быў пазбаўлены пасады ляснічага. Маеўскага асудзілі на 4 гады пазбаўлення волі.

23 лістапада

Гукавое кіно ў Баранавічах

Нарэшце і да баранавіцкіх кінатэатраў дайшоў гук. Першы кінатэатр, які быў абсталяваны айчыннай апаратурай Hejnaj, быў Apollo (знаходзіўся паміж гатэлямі «Марыінскі» і «Гарызонт»). Агучваюцца фільмы з дапамогай кружэлак, прытым кожная кружэлка адпавядае па часе аднаму акту ў фільме. Пакуль былі паказаны два гукавыя фільмы: «Язычнік» і «Брадвейская мелодыя» (амерыканскія фільмы 1929 года). Першы фільм быў аздоблены прыгожай мелодыяй, экзатычнымі краявідамі і некалькімі ладнымі песенькамі ў выкананні Nowarro, другі фільм цалкам складаўся з гукаў, мовы, спеваў, адлюстроўваючы прыгажосць тэатральнага Брадвея.

Да таго ж апаратура Hejnaj працуе бясшумна, што не скажаш пра кінатэатр Casino, дзе апаратура Marconiego енчыць, скрыгоча і шуміць. Гэты брак трэба было б выключыць, што цяжка зрабіць, бо гукі тыя паўстаюць з-за гарадской электрастанцыі, на якой абсталяванне і трансфарматар недакладна наладжаны, а кожнае хістанне дроту на слупах прыводзіць да змянення гуку.

Да таго ж у Casino размяшчэнне экрана ніжэй усялякай крытыкі, бо не змяшчае на сабе ўсёй шырыні кінастужкі. З-за гэтага частка сюжэту знікае знізу, што добра відаць пры паказе фільмаў з субтытрамі. Дзівяць адносіны кіраўніцтва тэатра, якія да гэтага часу не выправілі такія хібы.

Глядзіце агляды газэт за іншыя гады і месяцы

Рэпартаж са змрочнай турмы ў Баранавічах. Як сядзелі там вязні ў 1931 годзе і як вешалі асуджаных на смерць

Брама баранавіцкай турмы. Нямецкі здымак 1941 году. Крыніца: 1871.by

Аўтар рэпартажу Мікалай Мірановіч, капітан запасу, які адбываў зняволенне ў Баранавічах за ўдзел у дуэлі. Свае ўспаміны ён надрукаваў у варшаўскім выданні “Wiadomości Literackie” за 15.01.1933 Nr 4 (475). Турма пабудаваная ў міжваенны час існуе і сёння – цяпер гэта СІЗА №6.

За тры кіламетры ад гораду Баранавічы, у адкрытым полі, абраблёным смарагдавым пасам лясоў на даляглядзе, раскінулася малапавярховая забудова. Вакол яе – палі, парэзаныя чыгуначнымі рэйкамі, срэбныя петлі якіх губляюцца ў далечыні, пазначанай сумнымі сілуэтамі тэлеграфных слупоў. Кепска пратаптаная сцежка вядзе да вязніцы.

Вакол 7-метровая сцяна, па вуглах якой – вежы для назірання. Вароты з вялікай жалезнай брамкай з кратамі, над якой вісіць таблічка з надпісам: «Карна-следчая турма Баранавічы». За імі невялікі дворык, злева кантора, справа – вартаўніца, цырульня і школа, прынамсі, так напісана на шыльдах. Потым зноў брамка з жалезных кратаў, а за ёю зноў будынкі і сцежкі. Гэтыя сцежкі пратоптваюць зняволеныя ў ільняной вопратцы і круглых ільняных шапках.

Баранавіцкая турма . Нямецкі здымак з самалёта ў чэрвені 1941 году. Крыніца: 1871.by

Цырульнік-рэцыдывіст, вязні-гіены і падзел па камерах

На ўваходзе да канцэлярыі стаіць група новапрыбыўшых зняволеных, акружаных паліцыянтамі са зброяй. Старэйшы канвою аддае дакументы ў канцэлярыю. Гэта займае даволі шмат часу. Падчас гэтага прыходзіць начальнік турмы, размаўляе з наглядчыкамі і павольна разглядае паперы. Вязьні стаяць без шапак, мокрыя – ідзе моцны дождж і дзьме паўночны марозны вецер.

Нарэшце зняволеных пачынаюць выклікаць па адным у цырульню. Турэмны цырульнік стрыжэ валасы на галаве і бараду машынкай, але зняволены для гэтага павінен укленчыць на калені. Тупая брытва драпае скуру, а за тытунь цырульнік пачынае галіць лепшай брытвай. Турэмны цырульнік – рэцыдывіст, які з 1918 года правёў на волі ўсяго некалькі месяцаў.

Пасля галення прыходзіць галоўны наглядчык і вядзе зняволеных у галоўны корпус. У калідоры дзяжурны дае каманду: «Распранайцеся да кашулі, здымайце абутак». Далей ідзе дэталёвы агляд. Мыла, ручнік і шчотку пакідаюць, астатняе кідаюць на падлогу. Тым часам у калідоры ўжо круціцца некалькі гіен – прывілеяваных вязняў, якія карыстаюцца рознымі выгодамі і ласкамі наглядчыкаў. Звычайна яны выконваюць ролю шпіёнаў. Гіены незаўважна забіраюць кінутыя прадметы. Часцей бяруць тытунь, бо тытунь, як і мыла, выконвае ў турме ролю абаротнай манеты.

На другім калідоры стаіць доўгі стол, за якім лекар ці фельчар меланхалічна задае стэрэатыпныя пытанні: «Здаровы?», «На што хворы?». Зрэшты, гэта не мае значэння, бо стан здароўя не ўплывае на рассяленне па камерах. Адбываецца лёгкі агляд, выданне турэмнай вопраткі і падзел па камерах. Старыя вязні ходзяць вакол навічкоў і задаюць пытанні: хто? за што? на колькі? ёсць тытунь?

Польскі наглядчык на турэмным калідоры у Кракаве, 1934. Крыніца: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Камеры і людзі ў іх

Першая камера вялікая: 12 ложкаў, 36 чалавек. Сядзяць розныя – пяцёра за забойства, шасцёра за крадзеж (трое з іх рэцыдывісты), дзевяць шпіёнаў, двое казнакрадаў, інтэлігентныя людзі, у тым ліку адзін настаўнік, іншыя за крадзеж дрэва ў лесе. У куце нерухома сядзіць вязень, які прыкідваецц глуханямым, каб не быць апытаным і нічога не адказваць. У другім куце, закутаўшыся ў коўдру, прысеў, ледзьве дыхаючы (хворы, відаць), 85-гадовы стары – пакараны за падпал.

Гэта камера, кажуць, часовая – на двое-трое сутак, для назіраньня наглядчыкамі за вязьнямі. А пазней усіх пераселяць у іншыя. За сталом некалькі чалавек далікатна лупяць запалкі.

Крама пры вязніцы стараецца прадаваць тоўстыя запалкі, каб менш іх было ў карабку. Вязні выкручваюцца – нейкім кантрабандным кішэнным нажом разразаюць адну запалку на дзве-тры, а пры спрыце – нават на чатыры часткі. Гэта вялікая эканомія для бюджэту зняволенага.

Другая камэра – невялікая: на 12 чалавек і 6 ложкаў. Акно адчыненае, але ў яго б’е хваля смуроду: каналізацыя не ў парадку, а каналізацыйныя адтуліны выходзяць пад вокнамі.

Бялізну павінны мяняць па рэгламенце кожны тыдзень, фактычна – раз у два тыдні. У камерах сустракаюцца клапы, якіх арыштанты старанна хаваюць у бутэлькі, як жывыя доказы на выпадак праверкі.

Кожны атрымлівае мяшок з саломай, замест матрацу. Часта старыя, брудныя, у плямах, замест саломы – пыл.

Рэжым і ежа

А 5.30 раніцы ўздым, усе ўстаюць. Камеру за камерай выводзяць на калідор, людзі выстройваюцца тварам да сцяны і па чарзе ідуць у прыбіральню. Пазней – мыццё, чыстка і ўборка камеры. Ложкі на дзень падымаюць і падвешваюць на крукі. Брудная і часта вільготная бялізна не можа прасушыцца і праветрыцца.

Пасьля наглядчыкі выдаюць хлеб, 800 грам на дзень, даюць кубак кавы на сняданак. Пасля сняданку некаторыя людзі адпраўляюцца на працу: у майстэрні, на кухню, на гаспадарчыя і садовыя работы і г.д.

На працу выходзіць максімум 70-80 зняволеных з 400-500, астатнія сядзяць у камерах, бадзяюцца з кута ў кут, размаўляюць пра старыя, ужо вядомыя тэмы злачынстваў, крадзяжоў, сямейных спрэчак, турэмнай шкоды і надзеі…

З-за навічкоў у камеры пануе ажыўленне. Пытаюцца ў іх, што робіцца ў свеце, ці будзе амністыя. Хтосьці чуў, што рыхтуецца новы крымінальны кодэкс, хтосьці кажа пра новую канстытуцыю, хтосьці – што адменяць смяротнае пакараньне.

Многія паклаліся на зямлю, падперлі галаву рукамі, дрэмлюць або ўпадаюць у задуменнасць. А другія сабраліся каля акна, ганяючы вачыма вольныя хмары і дым – далёка, дзе шарэе горад. Калі вокны выходзяць на жаночы корпус, бліскучымі вачыма сочаць за праходзячымі арыштанткамі, брыдкасловяць, падаюць ім нейкія знакі.

У час паміж сняданкам і абедам кожная камера па чарзе выходзіць на свой асобны шпацыр. На гэта адводзіцца паўгадзіны. Ходзяць па рэгламенту, склаўшы рукі ззаду, на адлегласці два метры адзін ад аднаго. Размаўляць нельга.

Абед у 11.30. Даюць суп, ячменны або бульбяны, потым кашу. Ежа з нізкім утрыманнем солі – без смаку. У святочныя дні даюць порцыю самага нізкага гатунку мяса, часцей за ўсё вантробы.

А 13-й гадзіне некаторыя зноў ідуць на працу. Пасля вяртання зняволеных, якія працуюць, а 17-й гадзіне пачынаецца вячэра, звычайна даюць суп. А 18.00 вячэрняя пераклічка – дзяжурныя правяраюць колькасць зняволеных. Пасля малітвы а 19.00 дзяжурны загадвае: «Спаць!».

Старыя зняволеныя, як гаспадары сітуацыі, кладуцца на ложкі, навічкам даводзіцца задавольвацца падлогай. Ляжаць дзе заўгодна, хоць пад ложкамі, хоць у куце… каля вядра. З паварушаных пасцеляў уздымаецца шэры густы пыл, цяжка дыхаць, хтосці задыхаецца. Наглядчык з калідора выключае святло ў камеры, раве: «Цішэй, спаць!». Але ледзь ён адыходзіць, пачынаецца гоман размоў, аповедаў, нават сваракі і бойкі.

Нечакана зноў загараецца святло, зноў загад: «Спаць!». Зноў цемра і некалькі хвілін цішыні, але неўзабаве адзін пачынае шэптам аповед – пра аблавы, пошук шпіёнаў, нехта закурвае, хоць курыць ужо нельга. Размовы сціхаюць, большасць засынае, чуецца храп, стогны і мармытанне. Паветра становіцца ўсё цяжэйшым, як нейкая густая, сапраўдная вадкасць, яно нясецца да акна, дзе расчынена маленькая фортка. Няма адпаведнай вентыляцыі. На сон даецца дзесяць гадзін.

Жаночы аддзел і дзеці

У асобных будынках, збоку, ёсць аддзел для жанчын. Тут размешчаны турэмны шпіталь і памяшканне для асуджаных на смерць.

Жанчын адносна мала, у асноўным толькі прастытуткі, некалькі служачых, пакараных за крадзеж, дзве нелегальныя акушэркі, затрыманыя за незаконныя дзеянні, і забойца ўласнага дзіцяці, плоду свабоднага кахання.

Пачынаю з ёй размаўляць, яна ахвотна расказвае пра перажытае. Гісторыя старая, як свет. У дзяцінстве страціла бацькоў, пайшла на службу, закахалася ў рабочага, ён абяцаў ажаніцца, але яго забралі ў армію. Як зацяжарыла, са службы выгналі, бадзялася з кута ў кут. Дзіця нарадзілася ў бальніцы. Калі выйшла з бальніцы, нідзе не хацелі браць на працу, а падзецца не было куды. Яна недаядала, галадала, ежы было ўсё менш, дзіця сохла і ўсё роўна памерла б. Таму, калі настала «ліхая часіна», яна яго задушыла.

Самае сумнае відовішча ў гэтым пекле – немаўляты, якія адбываюць пакаранне разам з роднымі. Ёсць і народжаныя ў турме. У адной камеры з натоўпам жанчын, у духаце, мітусні, сярод істэрычнага віску і жартаў прастытутак хаваецца… маладое пакаленне, новыя грамадзяне краіны.

Гігіенічныя ўмовы жахлівыя. Нямытыя пялёнкі сохнуць на кратах ложка, смурод жудасны. Дзіця дыхае паветрам толькі падчас паўгадзіннай прагулкі маці, а на кармленне зняволеная атрымлівае паўлітра малака ў дзень.

Страх бярэ глядзець на гэтых нявінных ахвяр. Малыя, худыя, бледныя, рахітычныя. Міжволі ўзнікае пытанне: а дзе сацыяльная дапамога? дзе прытулкі? інтэрнаты? Навошта ў нашай краіне з заходняй культурай існуюць школы, дзе рыхтуюць прафесійных гігіеністаў, педагогаў і фрылансераў?! Ці тыя «метады» замежных прафесараў, дактароў і псіхолагаў прызначаныя толькі для эліты грамадства?

Вязні на імшы ў турэмнай капліцы. Турма ў Калішы. 1927-1928 гг. Крыніца: Narodowe Archiwum Cyfrowe

Святое слова і пакуты

Спытайце любога вязня, чаго ён хоча, і ён адкажа без ваганняў. «Свабоды». Свабода – святое слова для вязня. Вязень клянецца свабодай («як я хачу на волю»), і кожны крок у турме, кожны ўказ накіраваны на тое, каб утаймаваць гэтую свабоду, каб знішчыць яго індывідуальнае жыццё.

У душах вязняў кіпіць вулкан жаданняў, страсцей, індывідуальнага жыцця, успамінаў і жыццёвых звычак. Ці забіраючы ў іх свабоду, даюць ім узамен нешта, што супакоіла б іх, навучыла выпраўляць крывыя сцежкі іх жыццёвага шляху?

Мала, вельмі мала. Рэлігійнае суцяшэнне абмяжоўваецца заклікам з амбоны да пакаяння! Ні адзін святар, прызначаны ў турму, не ведае псіхалогіі гэтых так званых «ізгояў грамадства». І не дзіўна, бо нядаўна ён, магчыма, кіраваў таварыствамі пры касцёле «Дзеці Марыі» або «Св. Рыты».

Так, яны прамаўляюць з амбонаў і зноў заклікаюць да пакаяння, пакутаў і абяцанняў выпраўлення… Але ж кожная хвіліна ў турме – гэта тая «матэрыяльная» пакута за грэх. Ды ў рэшце рэшт, за мурамі турмы адбываецца пастаяннае «адкупленне» – за кожнае злачыннае дзеянне, учыненае часам упершыню, часта ў стане алкагольнага ап’янення, у гневе, у афекце, горычы або галечы – за дзеянне, якое часта з’яўляецца вынікам бацькоўскага выхавання, ненармальнага стану, адхіленняў.

А другая пакута, у сто разоў больш жорсткая, чакае вязня, калі перад ім расчыняцца турэмныя краты і выведуць яго на волю.

Паліцэйская картатэка з адпаведнай пазнакай «маральнасці» пакіне выразны след пакуты на ўсё жыццё вязня, будзе пераследваць яго дзяцей, магчыма, і ўнукаў.

Але святары толькі заклікаюць да пакутаў, нават не думаючы, што тут, на зямлі, жыццё можа даць вязню трохі бляску і задавальнення.

Аднойчы ў турме з’явіўся святар, які адважыўся сказаць іншыя словы, расчуліў і захапіў прысутных. «Браты, – сказаў ён, – я сам некалі быў вязнем, ведаю вашае жыццё і вашыя пакуты. Але памятайце, што толькі часова ваша мука доўжыцца, вы часова выгнаны з грамадства, вы зноў будзеце на волі, і кожны з вас, калі пажадае, можа зноў быць сумленным грамадзянінам. Я здзіўлены, што вашае начальства не моліцца з вамі. Я паспрабую зрабіць, каб яны прыйшлі сюды да вас. Я забяспечу вас кнігамі для чытання, буду казаць вам лекцыі, навуку, забавы, каб сфармаваць вашыя душы і сэрцы».

На гэтыя словы пачулася ўсеагульнае ўсхліпванне, але, на жаль, пропаведзь была першай і апошняй, святар сюды больш не вярнуўся.

Няма ні лекцый для зняволеных, ні курсаў для непісьменных. У карпусах турмы ёсць толькі будынак з надпісам «школа», гэты будынак не выконвае ніякай задачы. Няма ніякіх забаваў, каб вывесці душы зняволеных з кола іх цёмных думак і злачынных планаў. Сюды ніколі не прыяджаў нейкі тэатр, а ні следу няма на кіно. Ёсць толькі перасоўная бібліятэка Міністэрства юстыцыі, якая штоквартальна дасылае на два тыдні паўсотні кніг.

Нейкі настаўнік, які адбываў пакаранне ў агульнай камеры, падбадзёраны просьбамі таварышаў па нядолі, вечарам пасля 19 гадзін пачаў расказваць гісторыю Польшчы. Ён гаварыў ціхім голасам, і вязні яго ўважліва слухалі. На працягу некалькіх вечароў ён распавёў ім усю гісторыю Рэчы Паспалітай і пачаў казаць змест літаратурных шэдэўраў. Ён стаў душой вязніцы, вакол яго сабраліся дваццаць пяць чалавек, якія жылі ў той камеры.

На жаль, турэмнае начальства парушыла гэтую гармонію, перавёўшы настаўніка ў іншую камэру.

Вязні перад брамай баранавіцкай турмы. Нямецкі здымак 1941 году. Крыніца: 1871.by

Прывезлі шпіёнаў

Чарада доўгіх шэрых зімовых дзён перарывае сенсацыя. Прывезлі шпіёнаў! Турма наэлектрызаваная, бо ўсіх судзіць Хуткі суд (sąd doraźny – аналаг трыбуналу, які выносіў хуткія выракі – збольшага смяротныя прысуды, без права пераразгляду справы. Памілаваць мог толькі прэзідэнт Польчшы. Вырак смерці выконваўся праз 24 гадзіны).

Сямёра зняволеных змешчаны разам у агульную камеру, пад пільнай аховай, не маюць зносін з іншымі зняволенымі. Па турме ходзяць чуткі, што «абвінавачанне ім ужо ўручана», даюцца суткі на ўсе заявы і просьбы. Вызначана дата паседжання.

Гляджу абвінаваўчы акт. Сувязь з суседняй краінай. Шпіёнства. Яны перайшлі граніцу, каб наведаць сваіх родных на тым баку, трапілі ў рукі савецкіх спецслужбаў. Там ім паставілі ўльтыматум: альбо іх выкідаюць назад у Польшчу, альбо яны расказваюць неабходную інфармацыю, каб застацца з сем’ямі.

Яны даюць сябе спакусіць. Займаліся шпіянажам, даносілі аб стане дарог, мастоў, чыгунак і траншэй. Плацілі кепска, па 20-25 злотых.

Ва ўсіх камерах вязьні гавораць толькі пра «смертнікаў», некаторыя варожаць, выказваючы меркаванне, што ўсіх семярых не павесяць.

Гляджу падсудным у вочы – нібыта спакойныя, але ўсё ж у іх тояцца страх і ціхае пытанне: «а ці нас усё ж павесяць?». Самаму старэйшаму – 38 гадоў, астатнім – ад 23 да 30. Яны просяць выслаць дэпешу вядомаму адвакату ў надзеі, што той зоймецца іх абаронай і вырве з кіпцюроў смерці. Іншыя просяць выклікаць сведкаў сваёй былой лаяльнасці. Гэтыя просьбы не дапамагаюць, бо адваката прызначыла дзяржава.

Рашэнне суда і развітанне з роднымі

Набліжаецца дзень суда. Сярод вязьняў узмацняецца нездаровы настрой – нервовасць. Падсудных павезлі на суд, неўзабаве прыляцела вестка: усіх прысудзілі да смерці. Але іскрынка надзеі ўсё ж ёсць: «можа, памілуе пан прэзідэнт – можа, хоць каго памілуе».

Адправілі запыт у Варшаву. Тым часам турэмнае начальства аддае загад пабудаваць шыбеніцу. Вязні, якія працуюць у турэмных майстэрнях, катэгарычна адмаўляюцца супрацоўнічаць. Будоўлю пачынаюць самі наглядчыкі. Турэмныя кузні не хочуць вырабляць патрэбныя крукі, не хочуць іх вырабляць чыгуначныя майстэрні, іх трэба замаўляць у горадзе.

Асуджаныя знаходзяцца ў камеры побач з жаночай турмой і шпіталем. Яны выкурваюць цыгарэту за цыгарэтай, нават калі робяць выгляд, што цалкам спакойныя і гатовыя да горшага. Ім дазволілі развітацца з сем’ямі, якія сабраліся ля брамы турмы пасля абвяшчэння прысуду. Падводзяць родных пад краты, а з другога боку стаяць асуджаныя. Неўзабаве уздымаецца моцны лямант, плач жанчын і дзяцей, узнікае хаос. Наглядчыкі сцішаюць шум і пагражаюць, што, калі не будзе спакою, вывядуць асуджаных.

Падыходжу бліжэй, каб пачуць размовы. «Ты пасля прыйдзеш і забярэш мае боты і пінжак». «Ну, а як ты будзеш?» «Мне яны не патрэбныя, могуць нават забіць і пахаваць голым». Другі: «Не чакай доўга, а выходзь замуж». «Хто возьме мяне з дзецьмі?» «Маладая ты, ладная, маеш зямельку, карову, бяры прымака да сябе». «Каровы ў мяне ўжо няма, прадала на адваката». «Шкада, малака ў дзяцей не будзе, і адвакат усё роўна не дапамог». Другі да сястры: «Ты, Ганька, не лётай за хлопцамі, выходзь замуж за Дарафея, хоць сівы, але гаспадарлівы, сумленны». «Я не хачу Дарафея, на чорта мне стары дзед!». «Калі пойдзеш па руках, маці будзе пацеха: сын на шыбеніцы, дачка – апошняя…». І г. д.

Наглядчыкі даюць знак спыніць размову. Зноў усхліпы, галашэнне, крыкі. Яны прыціскаюцца адзін да аднаго праз краты, прыкладваюцца да кратаў вуснамі, а на вуснах застаецца чырвоная паласа ад жалеза.

Наглядчыкі выводзяць асуджаных, тыя пасіўна сыходзяць, азіраюцца, шлюць апошняе прывітанне сям’і. За турэмнай брамай стаіць купка людзей, якія плачуць і наракаюць, узаемна суцяшаюць і ратуюць адзін аднаго.

Апошнія вечар і ноч

Вячэру зняволеным прынеслі ў камеры, есці ніхто не хоча, толькі нервова кураць! Паціху супакойваюцца, пачынаюць размаўляць. Усе ў ілюзіях, што нейкага аднаго памілуюць, хутчэй за ўсё – малодшага Борыса.

Яны разважаюць пра тое, калі прысуд будзе выкананы, як пройдуць 24 гадзіны – раніцай ці вечарам. А потым размова пра тое, што іх чакае, пра замагільнае жыццё, ці ёсць рай і пекла, як кажа поп, і ці бессмяротная душа чалавека.

Найбольш нервова ўзбуджаны Борыс выступае ў ролі філосафа і героя. «Глупства, – кажа ён. – Калі б было пекла і рай, быў бы Бог, а калі б быў Бог, не было б бедных і багатых. Я аддаю перавагу раю на зямлі, чым невядомасці на небе, бо абяцанкі, што цацанкі, а дурню радасць. А між тым гнію тут у галечы, пакутую да крыві, пяць душ на паўгектары зямлі, працаваць ад світання да ночы – тут пекла, тут чысцец. Затое паедуць у рай тыя, з вялікімі жыватамі. У бедных раю няма ні тут, ні там. Усё байда».

Нягледзячы на такія рамовы, усе, акрамя Борыса, вырашылі прыняць прычасце. «А вось ведаеце, што цікава, – сказаў Борыс, – ці адразу прыйдзе смерць, ці ёсць цялесныя мукі? Я паспрабую, віна мая і так самая вялікая, калі памру – дык будзе найлепей. Я павешуся на поясе, калі страчу прытомнасць, здыміце пятлю».

Узялі рэмень, надзелі на шыю, зачапілі за кручок, на які ложак чапляецца на суткі. Ён павесіўся і адразу страціў прытомнасць. Знялі з пятлі, як нябожчыка. Той, хто ведаў штучнае дыханне, прывёў яго ў прытомнасць. Калі ачуняў, кажа: «Казка, нічога страшнага, адразу траціш прытомнасць і нічога не ведаеш. Шкада, што вярнуўся».

Але наглядчык пагрукаў ключамі ў дзверы і загадаў спаць.

Апошняя ноч, апошні вымушаны сон. Яны ляжалі, але не маглі заснуць. Ужо задрамалі, як Борыс зноў спытаў: «Слухай, не ўсе мы памром, некага памілуюць, няхай тыя, што памруць, пададуць знак жывому, як там на тым свеце». «Згода! Ну, але калі нас шасцёра памрэ і прыйдзем да цябе, то і ты са страху да нас пойдзеш! І калі мы ўсе памром, дык дамо знаць старшыні суда, як выглядае пекла». Усе пырснулі смехам.

Яны павольна засынаюць, нехта яшчэ нешта скажа ў сне, другі застогне, а потым зноў змаўкае.

На двары шэрая лістападаўская ноч. Завые вецер, недзе далёка забрэша сабака, па небе плывуць хмары. Толькі гараць турэмныя майстэрні, паціху рыхтуюць драўляны матэрыял для трунаў. Для сямі трунаў. Для людзей яшчэ жывых, маладых, цёплых, для людзей, ашуканых працай агітатараў, для людзей, спакушаных прагнасцю ўбогага золата.

А асуджаным сніліся нізкія хаткі, узараная зямля, маці, сям’я, дзеці і свабода.

Прысуд

На званок абудзіліся яны, на апошні цяжкі дзень свойго жыцця. Снеданне амаль не елі, у двары ўжо стаяла паліцыя «на пагатове». Шпацыр зняволеным адменены. Памыліся, паселі вакол адзін аднаго і змоўклі. Панаваў гнятлівы настрой. Нават дзёрзкі Борыс змоўк.

А 10.30 прыехаў пракурор, праваслаўны святар (як пісалі газеты-  а. Лапатынскі) і кіраўніцтва турмы. Яны зайшлі ў камеру асуджаных. Пракурор нервовым, крыху дрыготкім голасам абвясціў, што прэзідэнт адмовіўся яго памілаваць, зачытаў прысуд і хутка сышоў.

Поп прыступіў да споведзі, ціхім голасам, неяк недарэчна выказваючы сваё суцяшэнне і надзею на Бога. Адзін Борыс адмовіўся ад споведзі і прычасця. «Я нікога не забіваў, я абяцаў бальшавікам, таму што яны ціснулі на мяне, але я ўрэшце нічога не зрабіў. Я не вінаваты».

Потым пачалася экзыкуцыя. Вакол шыбеніцы ў двары сабралася турэмнае і судовае начальства, поп, паліцэйскі аддзел, наглядчыкі і кат з памагатымі. Кат Мацееўскі (знакаміты ў міжваеннай Польшчы кат, які выконваў большасць прысудаў) быў заняты ў іншым месцы, тут выконвалі яго абавязкі яго вучні.

Вольныя прасторы вакол турмы былі перапоўнены натоўпамі людзей. Яны сабраліся з самай раніцы з горада і ваколіц, ішлі, як дзікія зграі крыважэрных шакалаў, якія адчуваюць у паветры водар крыві. Залазілі на навакольныя дрэвы і тэлеграфныя слупы, на дахі блізкіх дамоў і вагонаў. Штурхаліся не толькі мужчыны, але, жах з жахаў, нават жанчыны.

Шыбеніцу відаць здалёк, бо яна вышынёй 4 метры. Як арэлі, з двума петлямі на двух моцных круках. Да яе вядзе лесвіца і масток, платформа падзелена на дзве часткі. Адна частка рухомая, падціснутая калом, на другой – нерухомай – стаіць кат. На рухомай частцы стаіць асуджаны, кат насоўвае яму на шыю пятлю, потым наглядчык адкідвае палку.

Пазней мне расказвалі, што былі выпадкі, калі асуджаны, падаючы, са злосьці біў ката нагамі ў жывот. Асуджаны губляе апору пад нагамі і завісае ў паветры.

Першым быў пакараны смерцю Борыс, ён да канца іграў ролю героя, прасіў не завязваць яму вочы. Калі лез на шыбеніцу, глядзеў на сонца, але сонца не было. Ён апошні раз удыхнуў і шчымліва сустрэўся вачыма з катам. Апошні адмовіўся прыводзіць у выкананне прысуд і катэгарычна запатрабаваў, каб асуджанаму завязалі вочы. Загад выкананы. Кат накінуў вяроўку, даў знак памочніку, той прыбраў калок, памост захістаўся, Борыс завіс у паветры. Ногі яго хісталіся, нібы ён рабіў некалькі крокаў, цела працялі сутаргі, пачалася агонія. Калі цела супакоілася, яго знялі з вяроўкі, доктар праверыў пульс і канстатаваў смерць. Цела адвезлі на склад, дзе знаходзіліся труны.

Пакаранне смерцю у міжваеннай Польшчы.

Пачалася далейшая экзэкуцыя, але цяпер вешалі адразу па два чалавекі. Асуджаныя выходзілі басанож у адной кашулі, усю вопратку пакідалі для сваіх сем’яў. Адзін прынёс мяшок з хлебам і салам. Разам з целам паклалі гэта ў труну.

Як у турэмных майстэрнях не хацелі будаваць шыбеніцу, так спакойна рабілі труны: над імі працавалі ўсю ноч. Яны былі зроблены з лепшага матэрыялу, абабіты чыстай габлёўкаю, уважаючы, як апошнюю паслугу.

Пасля абеду сем трунаў, накрытых капамі, вывезлі на грузавым аўтамабіле. На могілках іх не хавалі, брацкая магіла на пустым полі прыняла пакараных. Справядлівасць рэалізавана.

«Нядобры закон у белага чалавека, – сказаў бы індзеец, – двое вешаюць трэцяга».

пераклад з польскай мовы эсэ надрукаванага ў “Wiadomości Literackie” за 15.01.1933 Nr 4 (475) 

Заўвага перакладчыка

Аўтар рэпартажу Мікалай Міронавіч, капітан запасу, які адбываў зняволенне ў Баранавічах за ўдзел у дуэлі, хутчэй за ўсё апісаў смяротнае пакаранне, якое адбылося 27 лістапада 1931 года ў Баранавічах.

Як пісалі мясовыя газеты, «25 і 26 лістапада ў Баранавічах Хуткі суд разглядаў справу шайкі шпіёнаў, якая была ліквідавана службай бяспекі ў гэтым месяцы і якая дзейнічала ў Стаўбцоўскім, Нясвіжскім і Баранавіцкім паветах. Пасля разгляду справы трыбунал вынес прысуд 7 шпіёнам: пакараць Нікіфара Цвірку, Мітрафана Казея, Яна Борыса, Мікалая Тараковіча, Анатоля Каціцкага, Яна Сараковіка і Аляксандра Скачко да смяротнага пакарання праз павешанне».

Згодна следства, яны «прадалі ў CCCР планы чыгуначных станцый Баранавіч, Слоніма, Стаўбцоў, Гарадзеі, Пагарэльцаў і іншыя дадзеныя. Выйшлі на іх тады, калі яны самі прапанавалі польскай выведцы свае паслугі, абяцаючы прадаць савецкія дадзеныя. Аднак выявілася, што іх дакументы былі фальшывыя і сфабрыкаваныя савецкай разведкай. Прыпёртыя да сцяны, асуджаныя ва ўсім прызналіся. Усе яны – жанатыя».

Мірановіч відаць памыліўся ў артыкуле, назваўшчы Борыса атэістам, бо адмовіўся ад споведзі Нікіфар Цвірка. Згодна мясцовых газет, «першым пакаралі Борыса, які ўвесь час да канца шчыра маліўся. Усе асуджаныя таксама мелі магчымасць спавядацца, акрамя Цвіркі, які адмовіўся размаўляць са святаром. Паводзілі сябе асуджаныя агулам спакойна. Апошнім, ужо самотным, быў пакараны Казей, чыгуначнік з Баранавіч. Акт аб кары быў падпісаны а 14-й гадзіне. А 15-й гадзіне пакараных пахавалі».