Жнівень 1939. Газэты пра Баранавічы

Гандлёвы універмаг “Радуга”, пабудаваны ў 1967 годзе. Фота: Баранавіцкі краязнаўчы музей

Нагадаем, што 1 верасня 1939 года Германія напала на Польшчу і пачалася Другая Сусветная вайна. Чытайце, што адбывалася ў горадзе ў апошні перадваенны месяц.

Kurjer Wileński wraz z Kurjerem Wileńsko-Nowogródzkim

Kurjer Wileński wraz z Kurjerem Wileńsko-Nowogródzkim

2 жніўня

Бура ў Гарадзішчы

Над мястэчкам Гарадзішча ў Баранавіцкім павеце гэтымі днямі прайшоў ураган небывалай моцы. Ён нанёс вялікую шкоду ў мястэчку і ваколіцах. Напрыклад, у Гарадзішчы быў цалкам знесены хлеў Юзіка Калюты, а таксама знішчаны ўраджай некалькіх гаспадарак. Дзе-нідзе збожжа ў палях было раскідана ў розныя бакі. На хутары Кісялі былі знішчаны два гаспадарчыя будынкі, а на хутары Несцеры – чатыры гаспадарчыя будынкі. 

Уручэнне Virtuti Militari маці скаўта, якога расстраляла ЧК

У Баранавічах, каля помніка Невядомаму жаўнеру (цяпер клумба насупраць гатэля «Гарызонт»), адбылося ганаровае ўручэнне ордэна Virtuti Militari жыхарцы горада пані Вікторыі Каўрызе. Вярхоўны галоўнакамандуючы ўзнагародзіў гэтым ордэнам яе сына, скаўта Мячаслава Каўрыгу, які быў расстраляны ў 1919 годзе смаленскай «чрезвычайкай» за актыўны ўдзел у змаганні за польскую незалежнасць. У цырымоніі ўзнагароджання прыняла ўдзел ганаровая рота з аркестрам, прадстаўнікі ўлады і шмат жыхароў горада.

Пасля выступу баранавіцкага бурмістра, інжынера Вольніка, палкоўнік Эплер ўручыў пані Каўрызе ордэн Virtuti Militari. Пасля выканання гімну ганаровая рота прамаршыравала перад палкоўнікам Эплерам, побач з ім стаяла пані Вікторыя.

Трэба адзначыць, што сама пані Вікторыя была асуджана бальшавікамі да расстрэлу і пасля некалькіх гадоў турмы, падчас абмену палітвязнямі, прыбыла ў Польшчу.

3 жніўня

Баранавічы мадэрнізуюцца

Распачатая ўвесну прыборка Баранавіч стала галоўнай акцыяй сёлетняга сезона сярод жыхароў горада. Аднак толькі цяпер добраўпарадкаванне пачало набіраць размах. Пачалося актыўнае ўзвядзенне і фарбаванне платоў, упарадкаванне гаспадарак. Хаця дасюль дзе-нідзе сустракаюца на вуліцах паваленыя брамы і паламаныя платы, аднак з кожным днём горад змяняе аблічча. Прыгожыя, узорныя агароджы стаяць каля дамоў на галоўных вуліцах горада. Найперш гэта датычыцца вуліц Шаптыцкага (цяпер Савецкая) і Нарутовіча (цяпер Камсамольская). Вуліца Шаптыцкага, відаць, дачакаецца сёлета і добраўпарадкавання свайго ўскрайку ў накірунку вуліцы Шасовай (цяпер Брэсцкая), дзе распачалі класці брук.

Вуліца Шаптыцкага (цяпер Савецкая) . Паштоўка часоў міжваеннай Польшчы

7 жніўня

Курсы па зборцы крышталічных радыёпрыёмнікаў

Нацыянальны камітэт па радыяфікацыі краіны імкнецца папулярызаваць крышталічнае радыё сярод самых шырокіх слаёў насельніцтва. У сувязі з гэтым 12 і 13 жніўня ў Баранавічах ладзяцца курсы, дзе кожны ўдзельнік па парадах інструктара (заплаціўшы толькі 1 злоты 20 грошай на закупку матэрыялаў), зможа самастойна сабраць сабе крышталічны радыёпрымач, які застанецца яго ўласнасцю.

Курсы адбудуцца у пачатковай школе №5 на вуліцы Масціцкага (цяпер вучастак вул. Дзімітрава паміж Леніна і Брэсцкай). Пачатак лекцыі а 15.00.

19 жніўня

Бойка з сякерамі

У вёсцы Куршынавічы (цяпер Ляхавіцкі раён) адбылася надзвычай крывавая сцэна. Узброеныя сякерамі браты Юзік, Ян і Казімір Шпакі, а таксама Уладзіславў Ракашэвіч распачалі бойку з Юзікам, Вінцэнтам, Канстанцінам і Янам Татарыновічамі, якія таксама былі ўзброеныя сякерамі.

У выніку бойкі быў засечаны сякерамі Юзік Шпак. З цяжка пакалечанай правай рукой ў баранавіцкі шпіталь дастаўлены Уладзіслаў Ракашэвіч. Таксама туды прывезлі параненых Юзіка і Канстанціна Татарыновічаў.

Вінцэнт і Ян Татарыновічы, падазраваныя ў забойстве Юзіка Шпака, дастаўлены ў следчы ізалятар у Баранавічах.

20 жніўня

Цягнік забіў двух пастушкоў

На 209-м кіламетры чыгуначнай трасы Слонім – Баранавічы пасажырскі цягнік, які ехаў да Барановіч, збіў пастушкоў: Яна Паляну, 13 гадоў, з вёсцы Тухавічы, гміны Кшывошын, і Аляксандра Калошу, 12 гадоў, з вёскі Ліхасельцы. Як паведамляецца, прычынай трагедыі з’яўляецца ўласная неасцярожнасць хлопчыкаў.

30 жніўня

Капанне акопаў скончана па ўсёй Наваградчыне

27 жніўня скончылася капанне супрацьпаветраных акопаў, у якім прынялі удзел шмат жыхароў ваяводства (куды ўваходзілі і Баранавічы). Навагрудскі ваявода пан Адам Сакалоўскі заахвочваў уласным прыкладам, узяўшы ў рукі рыдлёўку для капання траншэі.

Глядзіце агляды газэт за іншыя гады і месяцы

Куды зьнік абэліск Міцкевічу ў Завосьсі?

Абэліск славутаму земляку-паэту быў усталяваны ў 1927 годзе ў Завосьсі з ініцыятывы братоў Залеўскіх (настаўнікаў са Снова).  Іх ідэю зрэалізавалі польскія вайсковыя часткі з Баранавічаў.

Помнік Адаму Міцкевічу ў Завосьсі, 1935 год. Паходзіць з allegro.pl

Помнік з фальваркам, здымак пасьля 1955 года.

Месьціўся помнік каля пад’езду да фальварка Міцкевічаў. Абэліск  быў аточаны слупкамі з ланцугом.  На помніку быў барэльеф Міцкевіча і подпіс па польску “Тут ў Завосьсі 24 сьнежня 1798 году нарадзіўся вялікі паэт Адам Міцкевіч“.

Перад абэліскам паклалі камень , які паходзіў з аўтэнтычнага падмурку маёнтка, што быў зьнішчаны пад час Першай сусьветнай вайны. На тым каменьні была выкавана дата 24 ХІІ 1798.

Здымак з баранавіцкай газэты “Чырвоная звязда”, 16.11.1955

Пад час Другой сусьветнай вайны помнік быў зьнішчаны, а ў 1955 годзе (да 100-годзьдзя сьмерці паэта) разам з маёнткам адноўлены.

Савецкая капэрта 1961 года з выявай абэліска.

Аднак на сёняшні дзень пабачыць той помнік немагчыма. Па зьвестках польскіх крыніц, падчас рэканструкцыі сядзібы ў 1998 годзе абэліск вывернулі й закапалі. Камень жа пераклалі пры ўезьдзе ў фальварак.

Жыды ў Баранавічах (гісторыя)

Жыды пачалі сяліцца ў Баранавічах ад пачатку яго заснаваньня. Да вайны яны складалі значную частку насельніцтва гораду. Большасьць зь іх загінула пад час вайны. На сёньня гэтая значная частка гісторыі Баранавічаў забытая і мала каму вядома. 

За царскім часам

Баранавіцкія грабары на жыдоўскіх могілках. Нямецкая паштоўка часоў 1 сусьветнай вайны.

Афіцыйны дазвол на жыльлё жыдам быў дадзены толькі ў 1903 годзе – яны маглі сяліцца толькі ў Старых Баранавічах (цяпер ваколіцы станцыі Баранавічы-Цэнтральныя).

Але амаль ад заснаваньня станцыі Развадава (Баранавчіы-Цэнтральныя) побач стаяла карчма Шаі, які збудаваў тут дом найперш сабе, а потым некалькі будынкаў для здачы ў наём. Побач з карчмою Шаі пачалі будавацца дамы іншых жыдоў, сярод якіх вядомасьць набыў Ізраэль Вялікі. У карчме затрымліваліся жыдоўскія рамізьнікі, званыя балаголамі, што вазілі галоўным чынам чыгуначныя шпалы. У гэты час пашыраўся гандаль коньмі, якіх везьлі за граніцу. Карчмар Шая, быў майстрам апавяданьня, затрымліваліся ў яго ахвотна таксама і дзеля таго каб паслухаць. Штораз часьцей пачалі заглядаць сюды купцы збожжа і дрэва.

У 1886 годзе ў Баранавічы прыбыў з Быценя Капялёвіч — рэзьнік для выкананьня забойства кашэрнай жывёлы. У 1887 годзе да гораду прыбыў рабін Любчанскі, а ў 1888 годзе паўсталі жыдоўскія могілкі пры вуліцы Графскай (Чарнышэўскага), тады акурат за мястэчкам. Да іх узьнікненьня спрычынілася трагічнае ўтапленьне ў тым годзе двух хлапцоў, сярод якіх быў і сын прыехаўшага нядаўна рабіна. Прыкладна тады ж была збудавана і першая сынагога.

Баранавіцкі жыд, нямецкая паштоўка часоў 1-й сусьветнай вайны.

У 1898 годзе зь Менску прыехаў Зімл Мінц (Zimł Minc), прадстаўнік Усежыдоўскай Канфэрэнцыі Сыяністаў. Да 1906 году ён узначальваў баранавіцкую філію, пасьля чаго зьехаў ў ЗША, а адтуль да Палестыны. Сыяністычнаму руху процістаялі артадаксальныя жыды. У 1899 годзе была заснаваная жыдоўская бібліятэка, а пры ёй чытальня пад кіраўніцтвам Лімана. Толькі значна пазьней пачалі стварацца сыяністычныя прамілітарыстычныя арганізацыі.

У 1899 годзе да Баранавіч прыехаў Разэнбойм (Rozenbojm) — чалавек, што зьбіраўся далучаць жыдоў да ідэі сыянізму. У 1906 годзе ён нават быў абраны ў расейскую Дзяржаўную Думу. Была пабудаваная сыяністычная школа.

Іншай палітычнай плыньню у жыдоўскім асяродку былі сацыялісты, рэпрэзэнтаваныя галоўным чынам праз Бунд.

У 1908 годзе Баранавічы наведаў Шалом-Алейхем, які атруціўся ў мясцовым гатэлі і ледзь не памёр. Пасьля мястэчка было згадана ў апавяданьні «Баранавічы». Будынак на вуліцы Камсамольскай цяпер мае памятную дошку пра тую падзею.

Першая сусьветная вайна

Пад час знаходжаньня ў горадзе Стаўкі вярхоўнага галоўнакамандуючага баранавіцкія жыды пастаўлялі туды прадукты. Аднак пасьля паразаў расейскага войска габрэйская грамада была абвінавачаная ў віжоўстве і аддаленая ад Стаўкі. Некалькі чалавек было арыштавана. Толькі пасьля прыезду з Масквы галоўнага рабіну Расеі й гутарак з вайсковымі ўладамі былі адноўлены разарваныя кантракты. Напружаньне ўзьнікла на нейкі час ізноў, калі ў праяжджаючы царскі аўтамабіль выпадкова трапіў мяч гуляючых побач жыдоўскіх дзяцей. У першы момант з гэтага зрабілі справу аб замаху, узьнялі на ногі ворганы бясьпекі. Аднак пасьля на гэтае здарэньне забыліся.

Пасьля адыходу расейскага войска і выгнаньня ў бежанства праваслаўнага насельніцтва ў Баранавічах сярод жыхароў жыды склалі 90%. Раніцай 24 верасьня 1915 жыхары выйшлі на вуліцы паглядзець на нямецкае войска. Сярод кайзераўскіх жаўнераў таксама было шмат жыдоў. Гэта спарадзіла аптымізм, але адзін нямецкі габрэй-афіцэр папярэдзіў: «Жыды, ня цешцеся. Гэта яшчэ не Мэсыя!».

Нямецкае бамбаваньне Баранавічаў 15.09.1939

Бамбаваньне радыёстанцыі. Зьлева ўнізе сярод выбухаў відаць радыёвежа. Здымак нямецкай авіяцыі. Са збораў Генрыха Беразоўскага, Польшча.

Другая сусьветная вайна прыйшла на беларускую зямельку не 22 чэрвеня 1941 г., а на два гады раней, калі Трэці Рэйх і СССР дзялілі Цэнтральную Эўропу.

Берасьцейскую крэпасьць немцы бралі двойчы – першы раз у 1939 годзе калі яе баранілі польскія жаўнеры (савецкае войска толькі  атрымала Брэст згодна таемнайму нямецка-савецкаму пакту, зладзіўшы тамака сумесны з фашыстамі парад). Цяжкія баі паміж палякамі й немцамі адбываліся ў верасьні 1939 году пад Кобрынам.

Дасталося і нашаму гораду – 15 верасьня нямецкая авіяцыя бамбіла Баранавічы. Пад атаку трапілі чыгуначны вузел і радыёстанцыя “Баранавічы” (цяпер тэлекампанія “Інтэкс” у Старым парку).

Люфтвафэ зьнішчыла некалькі цягнікоў на вакзале. Сярод жыхароў горада  былі параненыя і забітыя.

Над радыёстанцыяй «Баранавічы» польскай супрацьпаветранай абароне пашчаьсціла падстрэліць адзін з нямецкіх самалётаў DO-17, які  не дацягнуў да аэрадрома, загарэўся і разбіўся каля Растэнбурга. Радыёаператар самалёта памёр пасьля ў шпіталі.

Дарэчы, на наступны дзень нямецкія самалёты бамбілі радыёстанцыю ў Вільні і здолелі спаліць яе. Тады сама яны нанеслі ўдары па адрэзку чыгункі Вільня-Баранавічы і зьнішчылі 2 цягнікі. На чыгунцы Баранавічы-Сарны таксама зьнішчаны два цягнікі. Пад удар патрапіў і чыгуначны вузел Маладзечна.

Як бамбавала Баранавічы савецкая авіяцыя ў 1944 годзе

Баранавічы зьяўляюцца значным чыгуначным вузлом. Гэтая вялікая перавага нашага горада, але былі часы, калі тое рабілася для мястэчка і вялікім няшчасьцем.

Выпіска з газэты “Красная звезда”, 1944

У ХХ ст, пад час любых вайсковых дзеяньняў Баранавічы спрабавалі разбамбіць. Пачалося тое яшчэ ў Першую сусьветную вайну – калі расейскія “Ільі Мурамцы” кідалі бомбы на Цэнтральны і Палескі вакзалы.

З пачаткам Другой сусьветнай вайны немецкія самалёты ўпершыню кідалі бомбы на наш горад 15 верасьня 1939 года. Іх мэтаю была станцыя Баранавітчы-Цэнтральныя і радыёстанцыя.

Пасьля нападу фашыстаў на СССР, з першых дзён вайны да самага захопу 27 чэрвеня 1941 адбываліся шматлікія бамбаваньні горада.

Пад час апэрацыі “Багратыён” ў 1944 годзе савецкая авіяцыя таксама пачала бамбіць горад. Так 28 чэрвеня за 10 дзён да вызваленьня горада савецкія бамбардзірроўшчыкі ськінулі на наш горад сотні бомбаў. Згодна гэтай зацемкі, пажары горада былі бачны лётчыкамі за 150 км – калі тое праўда – гэта адлегласьць да Менска.

Вось як згадвае падобныя налёты Аляксей Кот у мемуарах “Отечества крылатые сыны“:

17 июня дивизия получила приказ организовать налет на аэродром немцев в Барановичах. Почти в каждом полете на эту цель у нас были либо потери, либо повреждения самолетов. Это и неудивительно. Большое количество зенитной артиллерии, десятки прожекторов, ночные истребители защищали [227] важные объекты — большой железнодорожный узел, крупную авиабазу.

Чтобы достичь максимального эффекта налета, полковник Бровко задумал маневр, который должен был отвлечь внимание врага от аэродрома Барановичи, создать у него впечатление, будто советские самолеты собираются бомбардировать железнодорожный узел.

Вылет начался в сумерках. За 15 минут до вылета основной группы в небо поднялись экипажи Героя Советского Союза Николая Краснова и лейтенанта Ильи Мусатова. Мы с майором Подобой выполняли функции контролера. Кроме бомбардирования цели, нам предстояло установить результаты ударов полков дивизии по объектам врага. Под самолетом проплывает земля Белоруссии. Пинские леса, озера, болота. Край героев-партизан. Внимательно наблюдаем за воздухом. В любую минуту могут появиться «мессершмитты». Как раз над этим районом недавно был сбит самолет Николая Жугана.

…Итак, мы приближались к Барановичам. Как предусматривалось планом командира дивизии, самолеты Краснова и Мусатова появились над железнодорожным узлом. Штурманы Федор Василенко и Артем Торопов сбросили на цель фугасные и зажигательные бомбы. На узле возникли взрывы, загорелись вагоны. Вражеская ПВО сосредоточила свое внимание на защите станции. Открыли огонь зенитки, забегали по небу лучи прожекторов, в воздух поднялись и направились в район узла истребители. Замысел командира дивизии удался. Краснов и Мусатов, закончив работу, взяли курс на свою территорию.

А в это время на вражеский аэродром вышла основная группа бомбардировщиков. Удар оказался внезапным и сокрушительным. Когда мы приблизились к аэродрому, освещенному САБами, на летном поле уже виднелись пятнадцать больших пожаров. Сбросив бомбы, мы отошли в сторону и стали кружить недалеко от города. Внизу горели фашистские самолеты, аэродромные сооружения, складские помещения. Туда все еще падали бомбы.

— Алексей! — слышу голос командира, — что это [231] за осветительные бомбы над Барановичами? Какие-то маленькие…

Я посмотрел в сторону города. Там, выше наших самолетов, висели небольшие САБы. Кто их сбросил? Зачем?

— Григорий Ефимович! По-моему, это САБы не наши. Мы сбрасываем серийно, по 5–10 бомб в серии. А это одиночные. Наверное, это работа истребителей врага. Создают себе условия для поиска наших самолетов.

— Похоже на это, — отвечает командир. — Надо разобраться и принять какие-то меры.

После наши догадки подтвердились. Немцы применили новый тактический прием. Если раньше они рассчитывали только на случайные встречи истребителей с бомбардировщиками в районе цели, то теперь активно используют радиолокацию, умело организуют взаимодействие истребителей с прожекторами и зенитной артиллерией. И вот сегодня — истребители стали применять еще и САБы.

23 июня 1944 года началось большое наступление советских войск в Белоруссии. Согласованные по времени и месту удары наземных частей и авиации завершились быстрым прорывом обороны противника и разгромом его сил. Бомбардировщики АДД наносили удары по железнодорожным узлам Минск, Барановичи, Осиповичи. Движение на дорогах было парализовано.

Як вызвалялі Баранавічы 8 ліпеня 1944 года

Нямецкі танк (T-III), захоплены ў Баранавічах у ліпені 1944.
Танк рухаецца па цяпрашняй Савецкай ў бок ЦЭЦ. Ззаду відаць старыя могілкі, дзе цяпер месьціцца гарвыканкам і плошча Леніна. (Здымак узяты адсюль)

8 ліпеня 1944 года войскі 1 Беларускаг фронта (начале Маршала Савецкага Саюза К. К. Ракасоўскага) пад час апэрацыі «Баграціён» – вызвалілі наш горад. Лепш за ўсё пра ўваход у горад савецкіх войскаў раскажуць самі удзельнікі тых баёў:

Успаміны Аляксея Зорына, салдата 241-га стралковага палка

-Наш полк входил в город со стороны урочища Гай. Нелегко нам дался этот рубеж, потому что. Отступая, немцы оставили заслон. Фрицы сражались упорно, выкуривать их из леса пришлось всю ночь. Только на рассвете полк смог войти в Барановичи.

Было раннее утро. Предрассветный час. Тишина. Уцелевшие окна закрыты ставнями. Город спал. Советские солдаты шли тихо Так же тихо отступали немцы.

Они боялись окружения, поэтому бесшумно старались убраться из города. А мы не хотели нарушать короткий летний сон наших людей. Просто тихо радовались новому освобождённому населённому пункту.

В течении дня город был очищен от немцев. Ещё некоторое время 241 стрелковый полк базировался в районе теперешней нефтебазы, потом войска двинулись в сторону Новой Мыши. Именно тогда Алексей и смог рассмотреть город, который пришлось освобождать.

-В районе Полесского вокзала особых разрушений не было, видно, немцы берегли железнодорожный узел. А вот центр города пострадал сильно. Вместо домов – сплошные руины с зияющими дырами. Но война шла к концу, и мы надеялись дожить и всё отстроить заново.

Записала Галина Загадская “Они радовались каждому освобождённому городу”, “INTEX-PRESS ” №28 ад 4.07.2002г.

Успаміны салдата – мінамётчыка Паўла Арцем’евіча Васькіна (133-ці кавалерыскі полк, 4-га Кубанскага казачага корпусу):

— Бои на подступах к Барановичам были на редкость отчаянные со стороны противника, — вспоминает ветеран. — По сути это был последний сильный укрепраен на брестском направлении. Советские войска непрерывно вели контратаки, и фашисты не смогли выдержать такого натиска, начав поспешное отступление. И только 8 июля сопротивление немцев было окончательно сломлено. Кубанские казаки стремительно двинулись вперед, перерезав железнодорожное полотно Лида-Барановичи, замкнув тем самым в кольцо северо-западную барановичскую групировку гитлеровцев. Поле этого мы беспрепятственно двинулись на Слоним, а затем и к польской границе…

“Наш Край” № 9, 22.01.2005 Николай Ракитный “Слово из огня”

Успаміны генерала арміі Батава П.І. “В походах и боях”

Падзяка за Баранавічы

Падчас апэрацыі “Баграціён”, 8 ліпеня 1944 года савецкія войскі з баямі выбілі фашыстаў з нашага горада. Шмат хто атрымаў за гэта мэдалі ці ордэн, некалькі чалавек – Героя Савецкага Саюза, але яшчэ большая колькасьць людзей – вось такія папяровыя Падзякі.

Пра многіх тых людзей сёньня нічога не вядома, засталіся толькі гэтыя падзякі, якія прадаюцца цяпер  на інтэрнэт-аўкцыёнах.

Стараста Баранавічаў, які пражыў 96 гадоў

Караль Ваньковіч (Karol Wańkowicz )  – стараста нашага гораду ў 1935 годзе.

Зьвестак пра яго захавалася ня так і шмат. Нарадзіўся 4 лістапада 1894 года ў Варшаве.  Скончыў Галоўную школу вясковай гаспадаркі, працаваў інжынэрам.  У 1919-1921  гг служыў у новаствораным Войску Польскім у 6 пяхотным палку (які пазьней стаяў у Вільні). Прымаў удзел у польска-савецкай вайне 1920 году. У чыне падпаручніка быў узнагароджаны адным з найвышэйшых ордэнаў Польшчы – Віртуці Мілітары 5 клясы.

Ажаніўся 4 лютага 1923  году з Казімерай Тэрэсай Ромэр.  Лёс яго пасьля пачатку Другой сусьветнай вайны – невядомы. Магчыма служыў у войску… Але па вайне ён апынуўся ў Англіі. Памёр 18 сьнежня 1990 году ў доме Антокаль  пад Лёнданам, на паўтары гады перажыўшы сваю жонку.

1-шы курс інструктараў Кола Аб’яднаньня рэзэрвістаў, Баранавічы, 1935 год. Група ўдзельнікаў і арганізатараў курсу, сярод якіх стараста Баранавічаў Караль Ваньковіч.

Жыхар Баранавічаў, які выратаваў 150 жыдоў

Пра гэтага чалавека амаль не захавалася ніякай інфармацыі. Сьціплы чалавек  Эдуард Чашча, які пражыў сьпіплае жыцьцё. Аднак  пад час Другой сусьветнай вайны ён рызыкуючы жыцьцём ратаваў у Баранавічах жыдоў.

Сам Эдуард Чашча нарадзіўся ў 1918 годзе ў Заходняй Польшчы. Якім чынам ён патрапіў у Баранавічы невядома, але падчас вайны ён працаваў у нашым горадзе ў санітарнай часцы, а таксама быў даглядчыкам каталіцкіх могілак. Ён і жыў каля тых кладоў у сваім доміку  на ўскрайку горада разам з жонкаю Лідзіяй Івановай і дачкою.

9 ліпеня 1941 года, падчас першай акцыі па зьнішчэньню фашыстамі Баранавіцкага гета, Чашча хаваў у сябе дома знаёмага жыда  Аркадзя Ліпкіна з братам, а пасьля праводзіў іх ў лес. Браты Ліпкіны пазьней былі ў партызанах (невядома ў якіх полькіях, савецкіх ці жыдоўскіх) ды  перажылі вайну.

Пад час таго самага першага пагрому гета ён выратаваў таксама і кабету з дзіцём, а пасьля Шмуэля (Мулю) Янкілевіча, старшыню другога юдэнрата (жыдоўскай рады ў гета) . Падчас другога пагрому 4 сакавіка 1942 – Эдуард выратаваў яшчэ двух жанчын.

Напрыканцы 1942 падчас трэцяй і завяршальняй акцыі па зьнішчэньню Баранавіцкага гета (17 сьнежня 1942), Чашча выратаваў групу з 35 чалавек – апошніх жыдоў, якія працавалі ў лягэры СД.

Наогул лічаць, што Чаша выратваў больш жыдоў, чым гэта дакументальна завіксавана.  Часьцей за ўсё ён хаваў жыдоў на могілках у капліцы, дзе зазвычай пакідалі на ноч нябожчыкаў. Яму дапамагалі яшчэ 3-4 чалавека, але на жаль прозьвішча іх зьгінулі ў нябыт.

Пазьней Чашча супрацоўнічаў з партызанамі (таксама невядома зь якімі – польскімі, савецкімі ці жыдоўскімі), паведамляючы ім зьвесткі пра фашыстаў. Яго двойчы арыштоўвалі. У першы раз, адразу пасьля арышту вызвалілі, а другі раз у лістападзе 1943 – жорстка катавалі і зьмясьцілі ў канцынтрацыйны лягер (невядома які, але хутчэй за ўсё – у Калдычэўскі).

Чашча перажыў вайну, зьехаў у Польшчу дзе працаваў шахцерам на вугальных шахтах. Калі і дзе ён памёр невядома. За час вайны ён выратаваў ад сьмерці ад 60 да 150 жыдоў. Дзякуючы іх сьведчаньням, Чашчу прызналі ў 1962 годзе Праведнікам сьвету. Ніякіх ўспамінаў ці інтэр’ю зь ім не рабілася ці  не захвалася.

Акрамя Чашчы ў Баранавічах Праведнікамі сьвету прызнаныя:

Немец гаўптфельдфэбель Хуго Арман;  Тэрэса Доленга-Вжозек (Сталавічы); Маліноўская Софья і Маліноўскі Раман; Грышчык Марыя і Грышчык Вікенці (в.Улазавічы, Баранавіцкага раёну) . Агулам жа на Беларусі праведнікамі прызнана 569 чалавек.

Нямецкая авіявыведка фатаграфуе Баранавічы, 1941

Вось такі здымак горада з вышыні, што зрабілі нямецкія лётчыкі ў 1941 годзе.

Здымак Баранавічаў зь неба, з пазначэньнем разьмяшчаных савецкіх вайсковых адзінак (клікніце па здымку для павялічэньня).

Савецкага войска, як бачна, у горадзе было шмат і ўмацаваньня атачалі ўвесь горад.
Пад літарай “S” пазначаны Цэнтральны вакзал, “L” – Палескі. “Е” – абведзены чамусьці раён медвучэльні. Дзіўна а вось побач, праз квартал зусім не пазначана Баранавіцкая радыёстанцыя, якая цяпер немцаў нецікавіць, але якую яны ўжо бамбілі 15 верасьня 1939 года.

Абведзены вялікі вучастак аэрадрому “B” і т.з. Конскія горы “G” (цяперашні БарДУ), але таксама зусім не азначаны вайсковы гарадок.